ՂՈՂԱՆՋ ՄԵՂՍԱԿԱՆ

Իսկ ժամանակը իրենն էր անում:
 
Ամիսներն ամսին՝ անցնում են տարիք,
Եվ զգում է նա... այդ ինչի՞ կարիք...
 
Դեղնած գրքերի փոշին բերանում՝
Նա դուռն է բանում իր խոնավ խցի
Ու դուրս է գալիս՝ փոքր-ինչ օդ ծծի:
 
Կանաչ բնառվից անվայել թռնում
Եվ այգիների ճամփան է բռնում:
 
Ճամփան տանում է դեպի Արարատ,
Դեպի Մայր Արաքս՝ ճոխ դաշտի միջով:
 
         Գարուն է գալիս:
         Օդը՝ անարատ,
Բույրով ու թույրով, լույսով է առատ
Ու նրա ջահել սրտի պես՝ ճիչով:
 
         Գարուն է գալիս:
 
         Ձներն են լալիս,
         Որ առու-առու՝
         Կրքից պղտորված,
         Իրար գիրկ վազեն:
 
Բացվող գարնան հետ վերադառնալիս՝
Զույգեր են կազմում տատրակը, բազեն:
 
Ծառեր ու խոտեր ծաղիկ են տալիս,
Որ բնազդական-բուսական սիրով
         Իրար փոշոտեն:
 
         Որսի դուրս գալիս՝
Քիչ է մնում թե գազաններն անգամ
         Իրար հոշոտեն:
 
         Իսկ սի՛րտը, սի՜րտը...
         Իսկ սիրտը մարդու,
Սիրո հովերից այլևըս արթուն,
Գարնան գետի պես մերթ՝ վարար հորդում,
Մերթ անձրևի պես լալիս է-լալի՜ս,
Ուզում է մեկին ասել.
         «Ցանկալի՜ս»,
Ուզում է մեկին խեղդվելով ասել.
         «Իմ երա՜զ ու սե՛ր,
         Դու ե՞րբ ես գալու»...
 
         Գարուն է, գարուն:
 
Դաղձի բուրմունքից հարբել է առուն
Եվ ափերին է մի գլուխ զարկվում ութաձև քայլով,
Ինչպես գինովն է խփվում պատերին:
Նայողի աչքը խտուտ են ածում գույնով ու փայլով
Խլվըլան փնջեր կարմիր պուտերի,
Կապույտ անմոռուկ ու խորոտ-մորոտ:
Ճամփի եզրերին, կարճլիկ ու կոլոտ՝
Բարեգութ դահճի ձեռքով գլխատված շարքն է թթերի,
Որ արդեն խուրձ-խուրձ շիվեր են տվել՝
Մեկի տեղ քսան ու դեռ ավելի,
         Եվ հեռվից հիմա
Նման են արդյոք... մի փայտե պոչով մեծ ցախավելի՞,
Որ բիլ երկնքից պիտի որ - ա՜յ-ա՜յ - ամենավերջին
         Ամպերը ջնջի,
Թե՞ կոթի վրա տնկված վրձինի,
Որ բիլ երկինքը ուր որ է պիտի կանաչ դարձընի...
 
Նա ինքնամոռաց գնում է առաջ:
 
Հրավիրականչ շեփորի նման՝
Հնչում է ցուլի կարոտի բառաչ...
Եվ ջրից թափուր սափորի նման՝
Քամու շնչի տակ անբառ երգում է փչակը ծառի:
 
Այգիների մեջ թաղված Տաճարի
Գմբեթն է միայն հեռվից երևում
Ծաղկած ծառերի գլխավերևում՝
Անհայտ թռչունի գլխիվայր շրջված մեծ բույնի նման:
 
Մի վաղուց ջարդված կավե հին աման,
Նա՛ էլ չի փրկվել գարնան վարակից.
Նրա շուրջբոլոր մամուռն է քաշել կանաչ պարագիծ:
 
Վիրավոր սնձի բացված երակից
Տաք արյան տեղակ պաղ կաթ է ծորում:
Դեղձենիների անբոց կրակից
Կայծեր են թռչում դիմացի ձորում:
 
Իսկ մամռակալած վիմափոր գուռին
Մի հին փչակված-բնաքանդ ուռի
Ծեր մուրացկանի ձեռքերի նման
Իր կոշտուկապատ ճյուղերն է մեկնել
Ու սրթսրթում է կարծես թե քաղցից...
Եվ դաշտն են ելել հարս ու աղջիկներ,
Որը՝ սիբեխի, իսկ որը՝ դաղձի:
         Մերթ հեռանում են
         Ու մերթ՝ կուտակվում,
         Մեկ կռանում են
         Ու մեկ՝ շիտակվում,
Մերթ՝ ուրախ ճիչով, ասես կարոտով՝
Իրար են պարզում լխտիկ թևերը,
Ցուցադըրում են, կարծես թե դիտմամբ,
Փակ մարմինների բոլոր ձևերը,
Որ... աբեղայի սիրտը խռովեն,
Որ... աբեղային անհուր խորովեն,
Որ... աստված ու նա կռվեն-խռովեն...
 
         Եվ մի անօրե՛ն,
         Մի անվանելի՛,
Անանվանելի՜ ինչ-որ զգացում
Կպչում է նրա սրտին ու անձին՝
         Կաթի պես սնձի:
Նա շրթունքներն է ակամա կրծում,
         Որ ցավը օգնի:
         Իզուր է կարծում,
Թե ամենազոր գարնան դավերին
Կհաղթի ուժովն ինչ-որ ցավերի:
Եվ, ճարահատյալ, աչքերն է գոցում,
Որ սատանեկան տեսիլքն ավերի,
Բայց մթությունը... սա էլ իր սևով
Նրանց վառվըռուն ձևերն ընդգըծում,
Մաքրագըրում է, շեշտում ավելի:
 
Խաչակնքել է ուզում աբեղան,
Բայց նրա աջը շարժվել չի ուզում,
Ուզում է կանչել մի բերան «մեղա»,
Բայց... կապ է ընկնում և խոսնակ լեզուն:
Եվ, բնազդաբար, նա սիրտն է բռնում սև սքեմի տակ,
Նա սիրտն է սեղմում ափերով իր տաք,
Որ չտըրոփի այդպես խենթորեն,
Որ չտըրոփի և... չտըրաքի՝
Պղպըջող գինու ափեափ լեցուն սափորի նման:
Մինչդեռ անվտանգ խուցի դարակին
Ննջում են տաղեր՝ կարոտ հորինման,
Մինչդեռ անփորձանք խուցի դարակին
Կարոտով նրա ճամփան են պահում
         Անլեզու խազեր:
 
Նա ետ է դառնում, ուզում է վազել,
Գնալ ու նորից վերծանել համառ,
Որ ցավն աչքերի թերևս մի օր
         Փոխարկվի մի նոր
         Ցնծուն հանդեսի՝
Իր, ուրիշների... ականջի համար:
 
Նա ետ է դառնում իր ճամփի կեսից,
Որ գնա կրկին աչքի լույս մաշի
Եվ մի կերպ պրծնի իր սրտին կպած
         Այդ կաթից սնձի,
         Սոսնձից,
         Խեժից,-
Եվ այդ վայրկյանին հանկարծ՝
         Սոնա՜ յար,
         Սոնա՜ յար,-
         Թնդում,
         Ու երգը խնդուն
Ընկնում է ետքից ու հետապնդում,
Կախվում է նրա փիլոնի փեշից,
Թառում է նրա փակված կոպերին,
Հալչում է նրա այրվող ափերին,
Ոտքերի առաջ թավալ է տալիս՝
Ճամփան է փակում և հիշեցընում,
Թե Վարդավառն է վերստին գալիս.
         Սոնա՜ յար,
         Սոնա՜ ...
Ցնծությամբ օծված ծաղիկ է ծնում,
Ծաղիկների պես դաշտերով ցանում
Ջանգյուլում կանչող հարս-աղջիկներին.
         Սոնա՜ յար,
         Սոնա՜ ...
 
Քայլը հնչում է նո՛ւյն չափով՝
         Սոնա՜ ...
Կուրծքը շնչում է նո՛ւյն չափով՝
         Սիրո՜ւն...
 
...Ու երբ, հոգնատանջ, աքլորականչին
         Նա լուռ ննջում է,
         Ինչ-որ մի Սոնա
Գալիս է թեքվում նրա ականջին
         Ու շշնջում է,
         Թե սարալանջին
Պառկած է քույրը՝ անունը Խումար,
Ու երեսն էլ բաց՝ տեսնելու համար:
...Շողերով հինված իր գորգը թողել,
Առվի արծաթով երեսը ցողել,
Կանգնել է ճամփին մի շաղոտ Շողեր՝
Բոլոր գլուխը պսակած ծամով,
Աչքերը նման սուրբ աստվածամոր:
-«Իսկ դու՝ անխելքըդ, վախենամ քնես,
Վախենամ քնես, քնով ընկընես՝
Արտերըդ մնան առանց հերկելու,
         Ու երբ վեր կենաս,
         Վազեվազ գնաս՝
Հա՜ կանչիր Խումար, Շողեր ջան, Սոնաս,-
         Խումար-իդ առան,
         Սոնա-իդ տարան,
Շողեր-ըդ մնաց առանց գրկելու»...
 
Մի խառնակ երազ տանջում է նրան մինչև լուսադեմ:
...Նա մեկ տեսնում է, որ մի շեկ Սաթո թևերը կանթել,
Կանգնել է իրենց կալի պռնկին:
Քամին խլում է նրա մինթանան,
Որ նրա թմբլիկ ծնկները բանա
Ու ցույց տա խալը՝ ծալի մեջ ծնկի:
Հետո այդ խալը դառնում է հանկարծ մի պուտ սև թանաք
Այն Շարակնոցում Սաղմոսավանքի,
Ուր այդ կաթիլից իրար են ձուլվել զարդախազերը...
...Ու մեկ էլ քամին քանդում է հարսի դեղձան մազերը,
Եվ այդ մազերը - լարերի նման -
Ձգվում են մինչև ոտքերը նրա,
Ու շեկլիկ-մեկլիկ, աչքերով ծավի
Այդ հարսը հանկարծ... դառնում է տավիղ,
Եվ այդ ոսկելար, և այդ մսեղեն տավիղի վրա
Քամին նվագում ու... վերծանում է մեռած խազերը:
Ուզում է որսալ ու ձայնագըրել
(Ա՛յ, հիմա՜- հիմա՜ լռած խազերի
Մեռած գաղտնիքը նա պիտի պարզի
Եվ իր մեծ գյուտով աշխարհը սարսի),
Բայց մինչ այդ արդեն նախանձոտ քամին այնպես է փչում,
Որ կտրատելով լարերը բոլոր՝
         Վերև է ցցում.
         Հիմա ո՛չ տավիղ,
Ո՛չ էլ վերծանվող մեռած խազերը:
Հիմա հուրհըրան բոցեր են թվում դեղձան մազերը,
Դեղձան մազերը թվում են հուր վառ՝
Բարակ ծխի հետ պարզված երկնքին:
Եվ հարսը հիմա դառնում է բուրվառ
Ու շուրջը փռում բուրմունքը խնկի:
Աղջիկը բուրվա՞ռ,- որտե՞ղ է լսված...
Բայց հանկարծակի քամին դադարում
Եվ, գունդուկծիկ, բարդուն է թառում
(Ի՜նչ անտանելի շոգ է , տե՛ր աստված)...
Ու դարձյալ նրա մազերը դեղձան,
Որ ծուփ-ծուփ էին՝ ծալեծալ դարձան.
         Բուրվառ չէր արդեն,
                  Այլ կրկին
                  Մի կին,
         Բոցավառ մի հա՞րս,
         Թե՞ խարտյաշ աղջիկ,
Եվ տղամարդու հայացքից ազդված՝
Պտույտ է գալիս, որ թողնի փախչի
(Էդ ո՞ւր, անհոգի՛, էդ ո՞ւր, անաստվա՛ծ)...
Մինչ տեսիլքով է աչքը հիանում՝
Սուրացող հարսը մինթանի փեշով
Պտտահողմի պես սյուն փոշի հանում
Եվ թեպետ - շո՜գ է - քիչ զով է անում.
Բայց մի սեղման բուռ փոշի է ցանում
         Խեղճի աչքերը...
         Ու նա քնի մեջ
Ձեռն ակամայից աչքին է տանում,
Որ կսկըծում է ու մրմըռում է:
Աչքերը ձեռքով նա ճմըռում է,
         Քնից արթնանում...