ՂՈՂԱՆՋ ԹԱՂՄԱՆ ԵՎ ՀԱՐՈՒԹՅԱՆ

Թաղման թափորն անվերջ ձգվեց
Աբովյանից մինչև Պանթեոն,
Որտեղ արդեն, ամենից վաղ,
Հրազդանն էր նրան կոծում՝
Եղերամոր եղանակով:
Եվ մարդկային ծովի վրա հանդարտ ճոճվեց
Պսակներով առագաստված մի սուրբ նավակ...
 
Դարձել էին հուղարկավոր
Բազմահազար երևանցիք,
Եվ... ոչ միայն վերջին ու նոր մեր ոստանի
Բնակիչներն արտասվաթոր,
Եվ ո՛չ միայն մի ժողովուրդ,
Որ ապրում էր իր պետության սահմաններում,
Եվ ո՛չ միայն մի ժողովուրդ,
Որ փռված էր ողջ աշխարհի լայնքի վրա,
Այլև... բոլոր մեր զոհե՜րը միլիոնավոր,
Մեր բյուրավոր մեռելնե՜րը,
Որ մինչևիսկ չարժանացան... թաղման ծեսի,-
Բոլո՛ր նրանք, որոնց բախտից ահազարհուր
             Կորավ և սա՜,
Սա՝ զոհը մեր ամենամե՛ծ...
 
Հայաստանյան լեռներն էին հուղարկավոր
Եվ գերեվար լեռները մեր՝ Կարսից-Զեյթուն...
 
Բուրվառում էր հայրենաշունչ բուրիչ քամին...
Զանգակաձայն իր դուստրերից
Նա՛, որ ուներ Հայկից առած անուշ անուն,
Շիրիմ կոչված այն փոսի մոտ,
Որ հիրավի պիտի կոչվեր նոր Խոր Վիրապ,
Անմարդկային լռության մեջ սկիզբ տվեց
Պահիպատշաճ Չինար ես-ին.
             -Կեռանա՜լ մի...
Ու կեռացան-խոնարհվեցին բյուր գլուխներ...
Արցունք կաթեց պսակներին,
Լսվեց փղձուկ համատարած՝
Իբրև երգի մի յուրատիպ նվագակցում...
Եվ չէր ճարվի բոլորի մեջ մի անձ գոնե,
Որ ակամա և մեկուսի չմտածեր.
             -«Չի՛ կեռանա».
Վկան, նաև առհավատչյան՝
Արարատն էր՝ երկնաձիգը,
             Արագածն էր՝
Իր չորս անկոր կատարներով,
Ինչպես նաև այս երգը նույն,
             Որ հայցում էր
             -Հեռանա՜լ մի:
 
             Հեռանում էր:
             Բայց հեռանում
Ահավասիկ այս իրիկվա արևի պես,
Որ բնավ էլ մայր չի մտնում,
Այլ իր լույսով ողողելու
Ուրիշ ու նոր կողմեր գտնում:
 
             Հեռանում էր:
Բայց հեռանում, որ մոտիկից հեռանալով՝
Հեռուներում լայն ծավալվի ու տարածվի,
Որ կիսատը նոր լրացվի
Եվ տարածված ու լրացված՝
Երբևիցե չմոռացվի:
Եվ իզո՜ւր էր երգը խընդրում.
             -Մոռանա՛լ մի...
 
...Երբ սկսեց աճյունն իջնել
Շիրիմ կոչված այն փոսի մեջ,
Որ հիրավի պիտի կոչվեր նոր Խոր Վիրապ,
Նույն այդ պահին հայ երկնքից
Հանկարծակի անձրև՜ տեղաց.
Զարմանալի զուգադիպո՞ւմ.
Թե՞ իսկապես երկինքն անգամ
             Ողբում էր քեզ՝
Խաղա՜ղ-տրտո՜ւմ-հանգըստարա՜ր իր անձրևով...
 
...Երբ սկսեց աճյունն իջնել
Շիրիմ կոչված այն փոսի մեջ,
Որ հիրավի պիտի կոչվեր նոր Խոր Վիրապ,
Այդ վայրկյանին ո՞վ չլսեց,
Որ բովանդակ աշխարհով մեկ
Փռված բոլոր եկեղեցիք հայահավատ
Իրենց բոլոր զանգակներով ու զանգերով
Դեպի երկինք ղողանջեցին.
             -Դռներըդ բա՜ց...
Եվ հայկական տաճարների բյուր բեմերից
Կոմիտասյան Պատարագ-ով
Ժամերգեցին քե՜զ, Կոմիտա՛ս:
-Երբեմն էի լոյս, և այժըմ
Խավար եմ և ստվեր մահու...
 
Ո՛չ, այս անգամ սխալվեցի՜ր, պատարագի՛չ,
Նա լույս էր վառ ու լույս է արդ,
Ու կմնա միշտ լույս զվարթ,
Լույս՝ աչքերում հայ մանուկի,
Լույս՝ մտքի մեջ հայ պարմանու,
Հայ հարսների պտղած ծոցում,
Հայ թոռնօրոր նանիների
Ինքնամոռաց ժպիտի մեջ,-
Հայ այրերի ու հայ կանանց
Ջերմ սրտերում սիրատըրոփ:
 
             Քեզ, Վարդապե՛տ,
Անփուտ հողին ի պահ տալիս
Իզո՜ւր էին պատարագում թաղման երգով.
-Ի վերինըն Երուսաղեմ...
 
Ո՛չ թե թաղման երգն էր պատշաճ,
Այլ հարության վառ մեղեդի՜ն.
             -Փառք ի բարձո՜ւնս...
             Օրհնեա՛լ ես դու...
 
             Օրհնյա՜լ ես դու,
Եվ չես թաղվում ու հող դառնում,
Այլ թաղվելիս հարությո՜ւն ես կրկին առնում...
 
             -Օրհնեա՛լ ես դու.
             Գա՜ռն աստուծոյ...
 
Ա՜խ, գա՛ռն արդար, որ զոհ գնաց
Եվ անդանա՜կ զոհվեց չարին՝
Արհավիրքի այն սև տարին,
Երբ հայ երկրում հայ չմնաց...
 
-Ելն ի բարձունս... էառ աւար,
Բաշխեալ պարգևս... որդւոց մարդկան...
 
             Պարգև բաշխեց
Որդիներին իր տարաբախտ ժողովրդի
             Եվ... մարդկությա՜ն:
 
             Պարգև բաշխեց
Աստծո՛ նման՝ շռայլորե՜ն,
Եվ բաշխելով՝ հարստացա՛վ...
             -Գովե՛մք զքեզ,
             Բարեբանե՜մք...
Բայց դրվատման ի՞նչ խոսքերով
Բարեբանենք և քեզ գովենք,
Թե աղքատ է հանկարծ թվում
Բառարանը մեր հայկազյան:
Ի՞նչ խոսքերով բարեբանենք
             Քե՜զ, Վարդապե՛տ...
........................
 
             Դո՜ւ - Վարդապե՞տ:
Դու Ամենայն Հայոց Երգի Վեհափառն ես,
Դու՝ մեր երգի Մեսրոպ Մաշտոց,
Գիրն ու տառն ես Հայոց երգի:
             Հայոց երգի
             Անծիր հերկի
Ե՛վ ակոսն ու խորունկ առն ես,
Ե՛վ մատնընտիր սերմը նրա,
Ե՛վ խոստումը գալիք բերքի...
 
Եվ ծիրանի մեր այն ծառն ես,
Որ ինչքան էլ ճղակոտոր՝
Շտկըվել է ու բար տվել,
Ու... մեր դարդը իրար տվել...
 
Եվ հայրենի այն ծիծառը,
Որ հավիտյան բույն է դրել
             Մեր հոգու մեջ,
Մեր կիսավեր ու դեռ կանգուն տաճարների
Ու մեր երկնի գմբեթի տակ...
 
             Դու՝ մեր տավիղ,
             Եվ քո լարը
Մինչև անգամ և հատվելիս
Հայերեն է նորից ճնգում:
 
Դու՝ մեր սրտի ձայնալարը,
Մինչև անգամ վհատվելիս
Հայերեն ես դարձյալ տնքում...
 
             Դու ես քարը
Եվ սրբատաշ մեր պատշարը.
             Հացը օրվա
Եվ նեղ ժամի մեր պաշարը.
Մեր փակ հոգին, բաց աշխարհը,
Սրբագործված մեր նշխարը.
             Եվ մեր ճարը՝
Օտարամուտ ախտի դիմաց.
Խնկածավալ մեր տաճարը՝
Օտարահոտ աղտի դիմաց.
Վերադարձի մեր պատճառը՝
Մեր հարկադիր գաղթի դիմաց.
Համահավաք մեր հանճարը՝
Ազգասըփյուռ բախտի դիմաց...
 
Դու մեր հաստատ Մասիս սարը՝
Վստահելի թիկունքն ես մեր,
Մեր երգերի Ծովասարը
Ու բյուրակյան ակունքն ես մեր,
Մեր արնոտված հավքի լեզուն,
Մեր կարոտած ֆիդան յարը,
Մեր լեփլեցուն հոգիների ձայնատարը,
Մեր երգերի խա՛զը-նոտա՛ն-ձայնատա՛ռը,
Ձայնասըփյո՜ւռը կենդանի
Ու ձայների թանգարա՛նը,-
Մեր հայկական երգարա՜նը...
Արտը մեզնից՝ դու ես մաճկալ,
Հարդը մեզնից՝ ցորենը դու,
Հարթը մեզնից՝ կատար դու սեգ.
Լուրթը մեզնից՝ երկինքը դու,
Շուրթը մեզնից՝ դու համբույրը,
Ցուրտը մեզնից՝ իսկ դու՝ կրակ,
             Իսկ դու՝ օջախ,
             Իսկ դու՝ թոնիր...
 
Եվ մեզանից արդ ընդունիր
Երախտիքի այս խաչբո՜ւռը,
Այս խաչբուռը՝ քո՛ իսկ հերկի:
 
Ընդունիր դո՜ւ, դո՛ւ՝ մեր երգի
Մշտահնչուն նվագարան.
Ընդունիր դո՛ւ՝ մեր ցաքուցիր
Մասունքների հավաքարա՜ր.
Դու՝ խազերի մեր քերական,
Դու՝ հոգևոր մեր շարական.
Դու՝ սրբազան մի ավազան,
Որ մեր հոգին ախտահանեց.
Դու՝ բիբլիական մի գավազան,
Որ ուր դիպավ՝ աղբյուր հանեց.
Դու մեր կարոտ ու մեր մորմոք,
             Մեր տաղի քուրմ,
             Մեր խաղի մոգ,
Մեր մշտահունչ ու մշտարթուն,
Անլռելի զանգակատո՜ւն...
 
 
11.IX.1957թ.-28.XI.1958թ.
Մոսկվա