ՈՒղիղ ճանապարհ

ԳԼՈՒԽ ՅՈԹԵՐՈՐԴ ՈՒՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ
Երկինքը` կարծես լուսաքողարկված,
Մթին ամպերից բացվում է հանկարծ,
Եվ անժամանակ արթնացած քամին
Կեսգիշերային անդորրված ժամին,
Ինչ-որ մի բանից կարծես թե դժգոհ,
Ամպերն է քշում դեպի Մեծ Մասիս,
Դեպի մայր Արաքս` սահմանից այն կողմ:
Եվ գնդասարի կաթնագույն ուսին
Հոգնած թիկնում է մի լրիվ լուսին:
 
Անքնությունն է Մկրտչին տանջում,
Եվ նա վերարկուն գցելով ուսին`
Նստում է տեղում: Կողքին անձանձիր
Աղբյուրն է անվերջ ինչ-որ բարբաջում,
Մի գառ փռշտում, հովատակ մի ձի
Ընդհատ ու բեկ-բեկ մի պահ խրխնջում,
Լռում է ապա:
Միտքը Մկրտչի
Առանց դադարի պտույտ է անում:
Մերթ այնպես, ինչպես համառ ճանճերին`
Մկրտիչը ձեռքով այդ միտքն է վանում,
Մերթ` այն թվում է այնքա՜ն հաճելի,
Այնքա՜ն գրավիչ:
Արի՛, Մկրտիչ,
Դուրս եկ խճճված մտքի ցանցերից:
Ու նա չի քնում:
Ու միտքը գնում
Մերթ հեռանում է, մերթ գալիս մոտիկ:
Որոշ է բախտը իր ժողովրդի:
Ապրում են իրենք մի մեծ տան նման,
Եվ ինչպես տանը, մեծ ընտանիքում,
Կան հազար հոգսեր:
Բայց մի հզոր սեր,
Որ արյան մեջ է, ամենքի հոգում,
Կապում է ամուր բոլորին իրար,
Եվ մի վերընթաց ուղիղ ճանապարհ
Խոչընդոտների վրայով անվերջ
Իրենց տանում է բարձունքից-բարձունք:
Լինում են, ինչ խոսք, գժտություն ու վեճ:
Ահա Թորգոմը:
Վտակը ցածում
Ինչ-որ խոսում է խորին քնի մեջ,
Իսկ արշալույսը աչքերն է բացում,
Աղոտանում է խավարը դանդաղ:
Ի՞նչ է պատահել արդյոք Թորգոմին,
Իր ընկերոջը, իր բարեկամին,
Սիրելի մարդուն, բան չեմ հասկանում:
Մոտ քսան տարի առաջ էր տանում
Իր ձեռքով հիմնած կոլեկտիվը մեծ:
Միշտ առաջինը ամեն բանի մեջ:
Այս անգամ մարդը սխալ է գործել:
Եվ ինքը, ինքը ինչքան է փորձել
Հասկացնել նրան: Իր բարեկամը
Դեռ համոզված է, որ այս անգամ էլ`
Այս կառուցվելիք ակումբի հարցում
Ինքը ճիշտ է և սխալ չի գործում:
Բայց կհասկանա, այլ կերպ չի կարող,-
Եվ Մկրտիչը ելնում է ոտքի:-
-Գյուղ իջնենք, տեսնենք ինչ կասի Կարոն:
Երբ որ գյուղ հասավ, Մկրտչի հարցին`
Թե ո՞ւր է Կարոն, պատասխան տվին,
Որ դրությունը շատ ծանր է տղի,
Պառկած է հիվանդ: Թորգոմն էլ արդեն
Մեկնել էր քաղաք, որ շինանյութեր
Հասցըներ շինվող ակումբի շենքին:
Ու վերադարձավ Մկրտիչը կրկին,
Երբ որ այցելեց ու տեսավ, որ դեռ
Կարոն տենդի մեջ ի վիճակի չէ
Ո՛չ հարցեր քննել ու ո՛չ էլ լուծել:

II
Ճամփան ելնում է սարն ի վեր
Կեռմաններով իր անհարմար,
Ոտքերիդ տակ` խորունկ վիհեր,
Գլխիդ վերև` կապույտ կամար,
Որ ամպերով ծոպավորված`
Ավելի է կապույտ դառնում:
Երկու հոգի ձիեր նստած,
Անվերջ դեպի վեր են ելնում,
Վե՜ր – կարծես թե դեպի երկինք:
Ձիերն անվերջ այդ վերելքից
Քրտնակալած ու բեզարած,
Վեր են ելնում դանդաղորեն:
Աշունն էլի աներևույթ
Վրձինները իր ձեռքն առած,
Արոտներն է ոսկեվորել:
Իջել է նա մերկ հանդերին
Եվ անտառին դեղնականաչ:
Կարծես հեռու մի հրդեհի
Ցոլքն է փռվել երկրի վրա:
Գարնան գետը հորդ ու վարար
Բարակե՜լ է, դարձել առո՛ւ…
Խոր աշունն է լեռնաշխարհում:
Ապաքինված, արդեն առողջ`
Պարտքարտուղար Եղյան Կարոն
Թորգոմի հետ զրույց անում,
Դեպի յայլաղ են բարձրանում:
Երևանից նոր ետ դարձած,
Ոգևորված, դարձած բարի`
Թորգոմն ամբողջ ճանապարհին
Նոր լուրեր է հայտնում նրան,
Եվ մեծ մասամբ խոսքը նրա
Պտտվում է կոլխոզի շուրջ…
Եվ Թորգոմը ոգևորված
Թվարկում է երկու տարվա
Պլաններն իր.
Ակումբին կից
Պիտի շինի նոր հյուրանոց:
Լավ սրտատաշ բազալտ քարով,
Հիսուն-վաթսուն մահճակալով:
Հետո` պանրի մի գործարան,
Հետո…
Հարց է տալիս Կարոն.
-Իսկ քաղաքում, մի ինձ լսիր,
Ի՞նչ իմացար գոմի մասին
Եվ կամ, ասենք, հենց բաղնիսի:
Հը՞, ի՞նչ կասես, ընկեր Թորգոմ:
 
«Ընկեր» բառը նախագահին
Հարկադրեց զգուշանալ:
Տարված անուշ անըրջանքով`
Չէր էլ անցել մտքով նրա,
Թե քարտուղարը պարտկոմի
Իր հարուցած մտքի վրա
Նայում է լուրջ կասկածանքով:
-Ձմեռանոց…կկառուցենք,-
Թորգոմն ասաց սառն ու դժգոհ,
Մտածելով, որ Կարոն էլ
Վարակվել է անտարակույս
«Մկրտչյան հիվանդությամբ»:
-Իսկ ինչո՞ւ «գոմ», ոչ թե «գոմեր»:
-Էհ, թող լինի «գոմեր» թեկուզ:
-Իսկ ե՞րբ, Թորգոմ:
Ու Թորգոմն էլ
Սիրած խոսքը կրկնեց նորից.
-Կկառուցենք մենք ամեն ինչ,
Միայն`հերթով:
-Հետո՞, հետո՞,-
Խիստ անհամբեր հարցրեց Կարոն,
Եվ այլևս չսպասելով
Պատասխանի, շարունակեց.
-Ձմեռանոց է հարկավոր
Մեզ հենց հիմա`
Ձմռան համար…
Կարոն ձիու սանձը ձգեց,
Որ Թորգոմը հավասարվի,
Եվ լրջորեն շարունակեց.
-Անմիջապես պետք է շարվի,
Եթե կուզես` վաղը թեկուզ:
Այս մեկ: Ունենք նաև «երկուս»:
-Բայց, սպասի՛ր, ախր էդ ո՞նց,
Ո՞նց ենք շինում ձմեռանոց:
-Մենք ամեն ինչ ունենք, Թորգոմ,-
Բանվոր, քարտաշ, ճարտարապետ
Եվ շինափայտ, էլ ի՞նչ է պետք:
-Ո՞նց թե…
-Այո՛:
-Ո՞նց թե, Կարո՛:
-Այո, թեկուզ հենց այն քարով,
Որ ակումբի համար արդեն
Պատրաստված է:
-Իմ աստվածը,
Դու գժվել ես, կարծես, Կարո՛:
-Դու ես գժվել, Թորգոմ, հենց դո՛ւ:
Լսի՛ր, թե քեզ ինչ եմ ասում:
Գիտե՜ս, մարդիկ ինչ են խոսում.
Նախագահ են Քաղսովետի
Քեզ անվանում, մի մականուն
Որ ցանկանում – չես ցանկանում
Քո անվանն է կպել արդեն:
Ժողովուրդը հենց դրանով
Իր կարծիքն է արտահայտել:
Ասենք` նաև արտահայտեց
Նա կարծիքն իր որոշակի:
Դու հիշո՞ւմ ես, ընկեր անգին,
Զեկուցումն այն, մեր ակումբում:
Սա լուրջ բան է, ազդանշան,
Որ, անկասկած, այն է ասում,
Թե կըտրվում մասսաներից.
Հեռանում ես, առաջ վազում:
-Եթե անգամ ճիշտ ես ասում,
Ապա դու էլ մասսաներից
Կտրվել ես` ետ մնալով,
Քնով անցել` չիմանալով
Այն, որ արդեն հասանելի
Բան է դարձել մասսաներին:
-Մասսաների՜ն, մասսաների՜ն:
Հետո՞…-զլեց նա ձայն իր բամբ,-
Իսկ ո՞վ ասաց, թե կուրությամբ
Պիտի կախվենք մասսաների
Պոչից, Կարո՛…
-Լսի՛ր, Թորգոմ:
Եվ մենք իզուր ջուր չծեծենք:
Եվ իմացիր, մենք տիպային
Ձմեռանոց կկառուցենք
Հենց վաղվանից: Մինչև հիմա
Բերքով էինք մենք զբաղված,
Հունձ ու կալ էր, չկար հնար
Հարցը կարգին քննարկելու:
Հիմա, առանց քողարկելու,
Ես քեզ պիտի անկեղծ ասեմ…
Նրանք հանկարծ նկատեցին,
Որ ֆերմա են արդեն հասել:
Եվ տաք վեճը հարկադրված
Անժամանակ ընդհատեցին:

III
Յուրաքանչյուրը լուռ ասպանդակեց իր ձին:
Տղաները, որ դեռ չէին տեսել նրանց,
Ճամփից փոքր-ինչ ներքև` փափուկ լեռնալանջին
Արտասանում էին իրենց անգիր արած
Ոտանավորները, խաղում էին, երգում:
Եվ այդ պահին հանկարծ ականջներին նրանց
Հասավ բարակ մի ձայն` մանկական ու զրնգուն:
Մի մանուկ էր երգում,
Ինչպես պարզվեց հետո`
Հեղինեի չորրորդ չարաճճի տղան,
Մի երգ, որ վերջերս հորինել էր Արտոն:
-Եկեք խնդրենք Միկիչին,
Թորգոմի հետ չվիճի,
Գնա շրջկոմ ու ասի,
Որ մենք չունենք հասարակ
Ձմեռանոց կոլխոզի,
Իսկ նա պալատ է շինում
Մեր գյուղ Սովետաշենում:
Քարտուղարը շրջկոմի
Շուտ զանգ կտա Թորգոմին,
Հետո այսպես կխոսի.
Քաղսովետը իսկույն թող,
Վերադարձիր կոլխոզին…
 
-Դու լսո՞ւմ ես, Թորգո՛մ, թե չես լսում` լսի՛ր.
Նույնիսկ երեխեքը
Պարզ տեսնում են ելքը,-
Եվ ծիծաղեց Կարոն ու շուռ եկավ թամբում:
-Եթե քո հույսն էս է` երեխեքի երգը,
Մեղքս շատ ես գալիս, թող քեզ աստված հասնի,-
Ասաց նախագահը` առերևույթ անփույթ,
Սակայն սրտի խորքում վիրավորված երգից:
-Չես խուսափի, Թորգոմ, դու այդ միակ ելքից,-
Ակնարկելով նորից երգը երեխեքի
Ասաց Մկրտիչը, երբ որ նրանք արդեն
Տեղ հասնելով` նրա վրանի տակ
Նախաճաշել, փոքր-ինչ հանգստացնել
Ու նույն հարցին էին անդրադարձել կրկին:
Իսկ Թորգոմը ժպտաց մանկան նման բարի:
Եվ ժպիտը նրա ավելի էր ասում,
Ամեն տեսակ խոսքից պերճ էր խոսում:
Մկրտիչն ու Կարոն նույն ժամանակ,
Երբ ծիծաղում էր և կատակում,
Փաստարկներ էին լուռ հավաքում:
-Մկան համար մահ է, կատվի համար` հանաք,-
Ուզեց Մկրտիչը չհամբերել,
Բայց Թորգոմը մինչ այդ վրա բերեց.
-Դեռ գոմը թող մի կո՜ղմ,
Ասա մի հասկանանք.
Էդ քո գոված ցեղի բուրդն ի՞նչ եղավ,
Երբ մթերումից, ղոչա՛ղ տղա,
Դեռ մեզ պակասում է հարյուր կիլո:
Հը՞, ի՞նչ կասես սրան, ընկեր Կարո,-
Եվ խորամանկ ժպտաց շեղ աչքերով:
-Մինչ ես «առ» եմ ասում, դու քշում ես «ակոս»,-
Ասաց Մկրտիչն ու աչքի տակով
Խորհրդավոր նայեց Կարապետին:-
Անհո՛գ մնա, ջա՜նս, մթերումը բրդի
Ոչ թե կտանք մի կերպ, ինչպես ամեն տարի,
Այլև, ընկեր Թորգոմ, ես լուրջ խոսք եմ տալիս
Ազատ մթերման դեմ հանձնել ևս կես տոնն…
 
Իսկ Թորգոմը ժպտաց.
-Կատակներդ քե՛զ թող,
Ես այդ հարցում արդեն լուրջ եմ խոսում քեզ հետ:
Սակայն «լուրջ խոսելը» չեղավ արդյունավետ:
Թորգոմը լրջացավ անմիջապես,
Կատակախառն տոնը փոխվեց իսկույնևեթ,
Եվ մի ակնթարթում, այն մարդու պես,
Որ փոխարեն գինու խմել է նավթ կամ ձեթ`
Ծամածռվեց դեմքը մեր Թորգոմի,
Երբ որ խոսքը նորից պտտեց եկավ
Հասավ ակումբին ու վերաբերեց գոմին:
 
Իզուր Մկրտիչը փորձեց խոսել խաղաղ,
Զուր օգնության կոչեց գիտություն ու լեկցիա,-
Նրա տետրակները կոպեկի տեղ չանցան:
Միջամըտեց Կարոն, նոր փաստարկնե բերեց`
Նույնիսկ և Սերգեյի մի նամակից:
Ջանաց նրա վախն ու կասկածները ցրել,
Լրջությունը չօգնեց, դիմեց և կատակի,
Բան դուրս չեկավ սակայն, Թորգոմն էլի
Մնաց առաջվա պես անդրդվելի:
 
Ու վրդովվեց Միկիչն այդ միալար տոնից.
-Ախպե՛ր, բավական է «Մուկ ու կատու» խաղանք:
Սա մի հարց է արդեն դատ ու դատաստանի:
-Իսկ քեզ համար պարզ է նաև դատավճի՞ռ,-
Բարկությունից բոլոր «ը»-երը կուլ տալով`
Նախագահը նետեց Մկրտիչին:
-Դատավճիռը, չէ՛, բնավ ինձ հայտնի չէ,
Քանի որ նա միայն քեզ է վերաբերում,-
Միկիչը հարվածեց ասես սրով:
Հանդից եկած Արտոն ուրախ փռթկացրեց,
Երազիկը խնդաց.
-Յոթով զրո՜…
Հայրը դարձավ դստեր, չափեց ոտից գլուխ:
-Ախր, հայրիկ…
-Հայրի՞կ, թե՞ զահրումար:
Երազիկը լռեց, մի կողմ քաշվեց հլու:
-Մասխարա եմ դարձել սրանց համար,-
Եվ վրանից ելավ արագ-արագ,
Պատասխան չտալով իրեն ուղղված հարցին…
Դրսում լեռան քամին սև թուխպերն էր քշում:
Իսկ արևը հեռվում` Մասիսների լանջին
Կարծես վայր ընկնելով` դարձել փշուր-փշուր,
Խառնվել էր նրանց հավերժական սառցին:

IV
Աշնանային քամու շնչից
Արդեն ձմռան հոտ էր գալիս,
Նա չէր փչում, այլ սուր ծակում:
Արեգակն էլ Գնդասարից
Կիսաքուն էր կարծես ծագում
Եվ արդեն ոչ թե ջերմություն,
Այլ միմիայն լույս էր տալիս:
Պաղ եղյամը արդեն վաղուց
Գիշերվա մեջ անտես մաղվում,
Բոլոր քարերը անխտիր
Ծածկում էր բարակ խավով,
Այնպես, ինչպես որ յայլաղում
Հովիվների ձեռքը սովոր
Աղաքարերն է լոկ աղում:
Չարժեր մնալ էլ յայլաղում,
Երբ որ հիմա տաք էր գյուղում,
Իսկ ցելերում խոտն էր աճել,
Խոզաններում` ձեռքից թափված
Հասկ ու հատիկ դեռ մնացել:
 
Եվ նստելով զամբիկ իր ձին`
Մկրտիչն էլ կոլխոզ իջավ,
Որ գոմերի հարցը լուծի:
 
Մինչ այդ արդեն Եղյան Կարոն
Զանգ էր տվել, հայտնել շրջկոմ,
Թե ձմեռել մենք չենք կարող`
Չունենալով ձմեռանոց
Գառի համար ու ոչխարի:
-Կվերջանա շուտով տարին,
Ժամանակը չի սպասում:
Թե մնացած երկու ամսում
Գլուխ չգա գործը արագ`
Կլինենք խաղք ու խայտառակ:

V
Դռնփակ, ապա և բաց ժողովում
Լուծվել էր հարցը ընդդեմ Թորգոմի:
Հիմա նա տանը աջ ու ձախ կողմից
Իր թավ հոնքերն էր իրար ժողովում:
 
Նախագահել էր երկու ժողովում
Քարտուղարն ինքը, որ պարտշրջկոմից
«Վիլիս» էր նստել ու եկել իսկույն:
-Եթե դու գյուղում քեզ վատ ես զգում,-
Ընկեր Վերդյանն էր դիմել Թորգոմին,-
Ազատենք, գնա ապրիր քաղաքում,
Իսկ սա կոլխո՜զ է, սա գյո՜ւղ է… Մեզ մի
Զեկուցում կարդա դու կոմունիզմից,
Որ մոտենում է, գալիս է, այո՛,
Յոթ մղոնանոց հսկայի քայլով:
Բայց հո դա, եղբա՜յր, չի նշանակում,
Որ գյուղում` դու քեզ զգաս քաղաքում,
Եղածի առաջ աչքերդ փակես
Եվ դիտմամբ, զոռով ներշնչես դու քեզ,
Թե անտաշ քարը խոյակ է, խարիսխ,
Զբոսնող խումբ է հոտը ոչխարի:
Ներեցեք, գուցե կոպիտ եմ ասում,
Բայց «Դոն Կիխոտն» եմ ես այստեղ հիշում…
…«Եվ այդ օրվանից, ախր ո՞ր օրվանից,-
Խորհում էր Թորգոմը, - ես այս օրին հասա»:
Եվ կյանքն էր վիրհիշում այն կավաշեն տանից,
Որտեղ ծնվել, սնվել, առել հասակ,
Վազվզել էր բոբիկ, բերանքսիվայր ընկել,
Փխրուն հողերի մեջ խաղացել էր «տուն-տուն»
Լուսնյակը դարձնելով իրեն զրուցընկեր,
Հարևանի դուստրը` խանում-խաթուն…
Թվում էր, թե ոչինչ չի փոխվի աշխարհում.
Միշտ կճողփա լիճը իր եզրերին,
Դաշտածաղիկի բույրը լեցուն մարագներում
Խայտանք կպատճառի զույգ եզներին,
Կյանքը պարզ կմնա` ինչպես առակներում –
Կովը միշտ կաթ կտա, արտը` գարի,
Տատը միշտ կնստի թել ճախարակելու,
Պապը չի ձանձրանա «խեր ու շառ»-ից,
Եվ նոր տանջված հոգին բերնից պիտի հանի
Խարազանը դաժան հարկահանի…
 
Ինչքա՜ն հեշտ է լինել վշտին անգետ մանուկ,
Երբ դեռ անգամ չկա փոխան հագիդ…
Հետո կյանքը փոխվեց այնպես հանկարծակի,
Ինչքան աշնան քամուց անտառն է մերկանում…
Սակայն ո՞ւր են նրան այդ հուշերը տանում,
Ի՞նչ գործ ունի հեռվում, ինչի՞ համար…
Դեռ երեսուն թվից այս նույն կոլեկտիվում
Նախագահել է նա ահա այսքան տարի
Եվ շատերի համար օրինակ է եղել,
Գրավել է, շահել միշտ առաջին տեղեր,
Սիրվել շարքայինից, հարգվել ղեկավարից…
Ի՞նչ պատահեց, սակայն, նրան այս մի հարցում…
Ի՜նչ դուրս եկավ, մինչդեռ ինքը ի՜նչ էր կարծում…
 
Կողքին Մկրտիչն էր, որ չէր նայում նրան
Եվ անհարմար զգում աշակերտի նման,
Որին դրվատում են բոլորի մետ:
Մեղք չէր գործել անշուշտ իր ընկերոջ առաջ,
Բայց մի անմեկնելի, մի մանկական ամոթ
Թույլ չէր տալիս նայել այն Թորգոմին`
Երկար տարիների իր այն բարեկամին,
Որին սիրում էր նա եղբոր նման,
Եվ որ վատ էր զգում, ամաչում է հիմա…
Գուցե բացատրեր այլ կերպ նա Թորգոմին,
Գուցե այլ կերպ խոսեր`նա հասկանա՞ր…
Եվ ժողովից հետո, երբ որ պետք էր գնալ,
Նա վեր կացավ արագ և Թորգոմի
Ներքև հակված գլուխն իր գրկի մեջ առավ.
-Դե՜, դե՜, բա՛րձր պահիր` ինչպես էիր առաջ,
Ոչ ոք դեռ չի տեսել քեզ գլխահակ, Թորգոմ,-
Եվ Մկրտիչը գրկեց ու բոլորի առաջ
Ջերմ համբուրեց նրան գորովանքով…

VI
Եվ տիպային նոր գոմերի
Նախագիծը գծեց Վաչեն:
Դեռ մռայլ էր Թորգոմն էլի.
Իր սխալն էր նա հասկացել,
Բայց դժվար էր միանգամից
Իրեն նորից վերականգնել,
Հին հունի մեջ նորից մտնել:
 
Եվ ակումբի շենքը մնաց
Առժամանակ կիսակառույց:
Նոր` խելացի հերթ էր տրված,
Որ և պիտի լիներ վաղուց.
Նախ` գոմերը, հետո` պալատ…
 
Եվ Մկրտչի աչքի առաջ
Լեկցիաների անգիր արած
Տետրակներից վեր էր հառնում
Գո՜մը… Հապա նայե՜ք գոմին.
Լուսամուտներ ամեն կողմից,
Ե՛վ տաք, և՛ պաղ ջրի ծորակ:
Լայն ու մաքուր,
Հարմար, տաքուկ,-
Եվ որքան հե՜շտ, որքան արա՜գ…
 
Իսկ դարբնոցում, բոցի առաջ,
Գեղամ ուստան, քրտնակալած,
Տաք երկաթն է հանգիստ ծռում`
Մի ականջը Դանել քեռուն:
 
Հայրն Արայի` բրուտ Ավոն,
Իր տղայի և Երազի
Հարսանիքը պիտի անի,
Եվ նոր զույգի նոր տան համար
Պատվիրել է պատուհանի
Ամուր ցանցեր:
-Ա՛յ խնամի,
Ավելորդ է, կարիք չկա:
Էլ ոչ գող կա, ոչ թշնամի,
Ինչի՞դ է պետք ցանցը երկաթ,-
Եվ բացակա Ավոյի հետ
Վեճ է մղում Գեղամ ուստան:
-Ճիշտ ես ասում, մութ կլինի,
Ուրիշ ոչինչ, - համաձայնում,
Հաստատում է Դանել քեռին:
Էլ ինչո՞ւ է ուստան շինում:
Ոնց չշինի, բա ի՜նչ անի,
Պահանջել է երբ խնամին:
-Դե հին մարդ է, դժվար է շատ
Նրան նոր բան հասկացընել,-
Լուրջ հարում է Դանել քեռին
Այնպես, կարծես ինքը ջահել
Կոմսոմոլ է, իսկ խնամին
Զառամյալ ծեր, մինչդեռ իրոք
Ինքը փոքր է մի հինգ տարով:
-Հա, հին մարդ է, ո՞նց հասկանա`
Կոմունիզմի վախտ է հիմա…
 
Եվ սկսվում, ծայր է առնում
Նրանց սիրած այդ թեմայով
Զրույցը տաք:
Եկող գարւն
Արդեն պիտի մեծ ֆերմայում
Էլեկտրախույզը աշխատի:
Վճռվում է հարցը բրդի:
Մեղրի հարցն էլ Դանել քեռին
Վճռել է դեռ անցյալ տարի:
Հացն ու կաթն էլ ծով են գյուղում:
Այս ամենը ցույց են տալիս,
Որ մոտակա ապագայում
Ծով կլինի բերք ու բարիք:
Ինչի՞ համար, ախր ինչի՞,
Ունեցածը մեզ հերիք չի՞:
-Ուստա՛ Գեղամ, հոգուդ մեռնեմ,
Էս բոլորը ասում են է՛ն,
Որ կոմունիզմ պիտի տեսնեն
Ինձ ու քեզ պես պառավներն էլ…
 
***
Նույն այդ պահին` հեզ ու խելոք,
Թվում է թե գիտակցելով,
Որ այսուհետ մի կես տարի
Կարոտ պիտի մնան սարին,
Հոծ հոտերն են իջնում սարից,
Իջնում այնպես ծանր ու դանդաղ,
Ասես խոտերը հաշվելով…
Ամենուրեք լուռ է, հանդարտ:
Միայն` կարծես փոքր-ինչ խռով,
Ասես փոքր-ինչ վիրավորված,
Որ հյուրերը այսքան օրվա
Հեռանում են միանգամից,-
Մրթմրթում է աշնան քամին:
Իսկ քիչ հետո` մինչ այդ հանդարտ
Լեռնաշխարհը միանգամից
Վերջին անգամ կյանք է առնում:
Ամեն թփից, ամեն քարից
Շունն է հաչում, գառն է մայում,
Լեռան լանջից ու կատարից
Քոչվորներն են իրար նայում,
Իրար կանչում և ձայն տալիս
Կովին, հորթին, գառ ու մաքուն:
Իսկ քարափը, ձորն ահալի
Ձայնակցում են, արձագանքում
Եվ կանչին ու ձայնին տալիս
Հնչեղություն զարմանալի:
Նստած ջահել մի զամբիկի,
Հեղուշի և Երազիկի
Ուղեկցությամբ իջնում է ցած
Մկրտիչը:
Կարծես հարբած`
Աշնան քամին հռհռում է:
 
Նայում են ցած ու լռում են:
Ահա ցածրում, սարալանջին,
Իրենց հոտերն են արածում:
Բայց ո՛չ, նայի՜ր, չե՜՚՛ն արածում.
Կշտացել են ու նայում են:
Շո՛ւրջը այնպես հմայուն է,
Կարծես դյութված ու կախարդված:
-Ի՞նչ բան է սա, տե՜ր իմ աստված:
Ետ եմ դառնում ու նայում եմ…
Տե՛ս, մենք ինչից ինչ ենք դարձել,-
Հեղինեն է խոսում հանկարծ`
Ետ դառնալով Մկրտիչին.
-Ո՛չ դու ես դու, ո՛չ ես եմ ես:
Փոխվել, ուրիշ, այլ է դարձել
Ձորն էլ, սարն էլ, քարն էլ կարծես:
Եվ ամենից գլխավորը`
Հին է անուն-ազգանունը,
Բայց մեր մարդիկ ա՜յլ են, նո՜ր են:
Հապա ինքդ նայիր մեզ մի:
Ա՛յ, ես հիմա հասկանում եմ,
Որ հասնում ենք… կոմունիզմին…
Մկրտիչը լսում նրան,
Նրան շատ լավ հասկանում է:
Ավելորդ է թվում միայն
Խոսել, ասել` հասկանում եմ:
Եվ ներշնչված նայում է ցած:
 
Տարածվել է նրանց առաջ
Հորիզոնը հեռո՜ւ-հեռո՜ւ,
Որ այս լեռան սեգ կատարից
Թվում է թե գալիս-գալիս,
Մոտենում է և մոտենում,
Մոտենում է, հասնում կարծես,
Ուզես` ձեռքով կշոշափես…
 
1947-1952թթ
 

1

2

3

4

5

6

7