ՂՈՂԱՆՋ ԱՐԹՆՈՒԹՅԱՆ

Եվ վարանումից, վեճերից հետո,
Իբրև եզակի մի բացառություն,
Կանոնագրքի մի զանցառություն,
Անհայտ օրենքի չգրված կետով՝
         Լոկ ձայնի՛ համար
         Համարվեց նա սան:
 
         Այդ կիզիչ ամառ
         Նոր բոթեր հասան:
 
Սուլթան Համիդը, ի փառս ալլահի,
         Ի նշան ահի
         Ամեն մի հայի
         Եվ ի գիտություն
Իր երկար քթով ամեն տեղ մտնող
         Այդ Եվրոպայի,-
Սուլթան Համիդը տարավ ու բերեց
                  Եվ -
         Ապտակի տեղ,
         Ապտակի նման -
                  Շրը՛խկ՝
«Հայաստան» բառը արգելեց,
Լեզվից, քարտեզից, գրքերից քերեց.
         -Ջնջում եմ, չկա՜,
         Ալլա՛հը վկա:
         Եվ չի՛ էլ եղել,
         Եվ չի՜ լինելու.
         Քանդողը ես եմ,
         Ո՞վ է շինելու...
 
Իսկապես. քանդածն ո՞վ պիտի շիներ,
Թե Ալեքսանդըր ցարն էլ իր հերթին՝
Սուրբ խաչելության նշանը սրտին,
Քրիստոնեական ժպիտը շրթին՝
Իր «ամենագութ» ձեռքով ցարական
Հայոց պատմությունն, իբրև առարկա,
Արգելեց բոլոր հայ դպրոցներում.
         -Չկա՛, չի՜ եղել...
 
         Սուլթանն ու արքան
         Ձեռք-ձեռքի տվին
         Միևնույն թվին...
 
         Իսկ Ճեմարանո՜ւմ...
Թուրքախոս սանի կարոտ բերանում,
Անուշ մրգի պես, բայց չհալվելով,
Ի՜նչ բառեր էին հիմա քաղցրանում,
Անհայտությունից հանկարծ բարձրանում
         Քաջն Հայկ, Արամ,
         Տիգրան Մեծ, Արա,
         Մաշտոց, Եղիշե,-
         Ո՞ր մեկին հիշել...
 
Եվ չժանգոտած հին բանալիքը մեսրոպյան տառի,
         Նախ՝ դժվարությամբ,
Բայց հետզհետե մի լուրջ բարությամբ,
Ուրախ զնգոցով անվերջ պտըտվեց կողպեքում բառի
         Ու բացեց դռներ՝
         Սխրագործության,
         Դարպասներ բացեց՝
         Ահեղ փորձության,
Եվ զարմանալի՛, անհավատալի՛, ճշմարի՛տ դեպքեր՝
         Մահադարձությա՜ն...
 
Իր այդ բանալուն հավետ պարտական՝
Ընկել էր տղան մի կախարդական,
Մի հեքիաթային վիթխարի դղյակ,
Որին մինչև այդ ինքն էր անտեղյակ:
 
Ե՛վ սերտարանում, և՛ իր պաղ խցում,
Աղոտ լույսի տակ իր նավթավառի,
Մինչևիսկ եթե ականջն էր խցում՝
Փանդիռն էր հնչում Գողթան գավառի
Մարտ ու սեր երգող ձայնեղ գուսանաց.
Ե՛վ խրախճանքը հին Վարդավառի,
Ե՛վ մեհյաններում մորթվող տավարի
Բառաչը խռպոտ, բոռոցը հորդուն
Տարաձայնում էր արդեն կուսանաց
Քրիստոսասեր թախծոտ մեղեդուն.
Հետո խուժում էր, մեղեդուն խեղդում
Վայրի աղմուկը վայրի քուշանաց,
Դոփ ու տրոփը բարբարոս հոնաց
         Ու քաղաքակիրթ -
         Նույնքան բիրտ -
                  Հունաց...
Թե՛ խժաձայն սույլ հռովմեական մարտափողերի,
Թե՛ բութ խռխռոց պարսից ահավոր մարտափղերի,
Թե՛ սելջուկական սրերի շառաչ,
Թե՛ կտրիճների մահազդու հառաչ,
Թե՛ մոնղոլական աղեղից պոկված երկաթե նետեր՝
Ասես թշնամու հեռավոր մատեր,
Որ աչք են հանում մի աջ ու մի ձախ.
Թե՛ վահանների ծնծղան անծիծաղ,
Թե՛ շեփորումը զորապետերի,
Խոլ ելևէջը արյան գետերի,
Հրդեհի ձեռքում հողմերն անսահման,-
Արձագանքում են նրա ականջում,
Եվ ինքնամոռաց՝ «Մարե՛ ջան, ամա՜ն»,-
Տեղից ցատկելով ակամա կանչում,
Ճչում է ձայնով փոքրիկ գազանի
Եվ արթնացընում մի քնած սանի,
Որ վեր է թռչում, նույնպես վախեցած,
Աչքերն է ճմլում, մազերն է խառնում,
Վերակացուի անվամբ սպառնում
Եվ, մինչև անգամ իր տված հարցի
Պատասխանի դեմ ականջը խցած՝
Հակում է նորից իր գլուխը ցած՝
Մագնիսի նման ձգող չոր բարձին...