ՂՈՂԱՆՋ ՎԵՐԱԾՆՄԱՆ

              Ա՜խ, Վարդապե՛տ,
              Մեռած դանդաղ,
              Մեռած թեպետ,
              Բայց և անթաղ,
Բայց և անփուտ մեր սրբություն.
Կարելի էր յաթաղանով,
              Ջարդով,
              Խարտով,
              Դավով - անդավ
Բնաջնջել մի ո՛ղջ անտառ,-
Անմարդկային մի լրբությո՜ւն,-
Եվ այդ մտքից զարհուրելի
Չխենթանալ չէ՛ր կարելի:
 
Սակայն չարի խոփը դիպավ ժեռ քարերի,
Եվ ժանգոտած խոփը նրա չդիմացավ:
 
Դու՝ Փարիզյան Վիլ-Ժուիֆում,
         Այդ չիմացար...
 
Դու չիմացար, որ աշխարհով
Կայծակեցին ահեղ շանթեր,
Եվ ազգը քո որբ ու անտեր,
         Բզի՜կ-բզի՜կ,
         Ծվա՜տ-ծվա՜տ,
Լքված աստծուց և մարդկանցից,
Զրկված անգամ հուսո գանձից,
Ի դեմս ամեն բարեկամի
Լոկ տեսնելով ծախու կավատ,
Մինչև մրուր դատարկելով
Վհատության գավ ու գավաթ,-
Նույն ազգը քո հանկարծ-մեկեն
Վերստացավ նոր մի հավատ.
Հոգեվարքի իր մահիճում
Հոգեդարձը վերածնվեց,
Մի նոր կյանքի հույսով զինվեց...
 
Իմ ժողովո՛ւրդ հնամենի,
Ինչպե՞ս գտնել դեռ չստեղծված
Բառն այն, որով հնար լինի
Քեզ ճշտորեն անվանելու:
 
         Դու՝
Պատմության մութ առեղծված,
         Դու՝
Մարդկության բարդ հանելուկ,
Տեղն ու տեղդ՝ զարմանալի...
Քեզ որտեղի՞ց այն բանալին,
Որով կյանքի դուռն ես բացել,
         Այն դարավոր
         Հաստ դուռը, որ
Ճակատի դեմ քո լուսավոր
Փակվել է միշտ, շրխկացել:
 
Քեզ դարեդար հալածելով,
Խուժդուժորեն սրածելով՝
         Սպանեցին,
         Խաչ հանեցին,
Սակայն մնաց դեռ հայությունն.
Առանք կրկին մենք հարություն,
Եվ ո՛չ իբրև մի նոր Հիսուս,
         Այլ... հայի՛ պես:
Դարեր ի վեր վառում են մեզ,
         Այրում են մեզ,
         Դարձնում մոխիր
Հնոցի մեջ խուլ չարության,
Խարույկի մեջ քեն ու ոխի,
Ու տաք մոխիրն անգամ թրջո՜ւմ...
Սակայն ոգին մեր հայության
Թե այրվեց էլ, ո՛չ, չի՜ կորչում.
Ելք է ճարում նո՛ր հարության,
Եվ... ո՛չ որպես փյունիկ թըռչուն,
         Այլ... հայի՜ պես...
Սակայն ոգին մեր հայության
Ավելի ճիշտ՝ չի՜ մոխրանում,-
Միևնույնն է, թե չարության
Հուրը թեժ է կամ մարմանդ է.
         Չի մոխրանում,
         Այլ ճախր անում,
Սավառնում է ոգին հայի,
Եվ... ո՛չ իբրև հեքիաթային
Կախարդական սալամանդըր,
         Այլ... ի՛ր նման՝
         Հայ ոգո՜ւ պես...
 
Դիակներով ձորն է լցվում,
Դիակներով վիհն է խցվում,
Արյուն հագնում սարավանդը...
Հարվածում են մեզ մահացու,
Վերքի վրա նոր վերք բացում...
Ջարդեր հայտնի, դավեր ծածուկ,
Կործանումներ գունակ-գունակ...
Դժխեմ բախտի մատյանի մեջ
Սպառումի հազա՜ր սյունակ...
Իսկ մենք՝ տոկուն ու կենսունակ,
Ինչի՞ նման,- դե եկ ասա...
Իսկ մենք՝ տոկուն ու կենսունակ
         Հենց... որպես հա՜յ,
         Հենց... որպես հայ...
 
         Արցունքն՝ աչքին,
         Վերքը՝ կրծքին,
Պատա՜ռ-պատա՜ռ, ծվատ թեպետ,
Քո ժողովուրդը, Վարդապե՛տ,
Զնդանումիդ քսան տարում
Ջանաց ասել մնաս բարև
Ամեն բանտի ու զնդանի,
Մտավ հզոր մի ընտանիք,
         Ուր հույսը նույն
         Դարձել էր սյուն,
Նույն երազը՝ ծածկող տանիք...
 
Մեր կեղեքման ու մեր տանջման,
Մեր վերահաս բնաջնջման
Ահեղ մտքից ցնորվելով,
Դու չիմացար, որ հորվելով՝
Հանձնվելով խավար հողին,
Չփտեցինք մենք հողի տակ.
Այլ վազի պես մեր խաղողի,
Երբ որ հասավ գարունը տաք,
Հողի մեջ էլ մեզ ուղղեցինք,
Գարնան շնչով ընձյուղեցինք
Ու կանգնեցինք՝ նորի՛ց շիտակ,
 
         Իսկ գարո՜ւն էր,
         Ի՜նչ գարուն էր...
 
Եվ դարավոր մեր արյունը
Պատանորեն տաք պղպջաց,
Հին ավիշը, նոր ավյունը
Կրկին եռաց մեր բնի մեջ,
Անցավ ջարդված ճյուղքի միջով,-
Ու մեր ծերուկ հոգին ճչաց
Նորածինի զնգուն ճիչով:
 
Չլիացանք փրկված քիչով.
Թե պաղ էինք, շուտ հալվեցինք
Ու շատացա՜նք, ծավալվեցի՜նք,
Եվ ուր կուզես՝ հայ մի անուն,
Որ մեր պատիվն է պահպանում,
Մեր մեծությունն է վեր հանում,
Դռներ բանում պանծացումի,
Հեռու տանում համբավը մեր...
 
Երեկ դեռ որբ ու սովագար՝
Մենք շողացինք անբավ գանձով.
Ծովից զրկված, մի ազգ անծով՝
Եվ տվեցինք մենք... ծովակալ...
 
Արդեն վաղուց, վաղո՜ւց թեպետ
Կորցըրած զորք, սպարապետ,
Ոտնահարված՝ բանակներից,
Ապրած գրոհ, ջարդ ու արշավ,
Եվ... քո ավեր տնակներից
Ծնունդ առան բյուր զորապետ,
Գեներալներ ու հայ... մարշա՜լ...
 
         Դարեր ի վեր
         Մարմինը մեր,
Մարմինը մեր խեղճ ու տոկուն
Հիսուսի պես չարչարեցին,
         Բայց քիչ էր դա.
         Հասան հոգուն,
Նաև հոգուց մեզ զրկելու
Մի անհոգի ճար ճարեցին.
-Ո՛չ մի երգիչ՝ մեզ երգելու,
Մեր մահն անգամ ողբերգելու:
         Ո՛չ մի երգիչ...
         Եվ չարեցի՞ն:
Այն էլ ինչպե՜ս, ի՜նչ արեցին...
Բայց - ո՛վ հրաշք - պետք չէր մի դար,
Ոչ էլ կես դար, որպեսզի մենք
Ծնունդ տայինք մեր... Չարենցին,
Որ... չծնվեց մորից արդար
Եվ ուժ չառավ նրա կաթից,
Այլ... դուրս թռավ մեր հեքիաթից՝
Իբրև եղբայր մի արժանի
Սիամանթո-Վարուժանի,
Կրտսեր եղբայր, կրտսեր զավակ,
Որ պիտի գա և այն անի,
Ինչ չարեցին միջնեկ-ավագ...
 
Մենք՝ մատնըված ջարդ ու գաղթի,
Անբախտներից անբախտ՝ կյանքում,
Բազմաստեղյան հոծ երկնքում
Մենք՝ զուրկ նույնիսկ աստղից բախտի,-
Հիմա փրկված չար ու անգութ
Սամում-խորշակ-ուրագանից,
Ողջ աշխարհին երեկ անհայտ
Մեր երկնասեր Բյուրականից
Ոչ թե անհայտ կամ դեռ հեռու
Աստղի ծինն ենք ազդարարում,
Այլև գտնում հազարաբյուր
         Աստեղաբույլ -
         Աստղասըփյուռ,-
Եվ գիտության հոգնած դեմքով
Անց է կենում թարմ մի զեփյուռ...
 
Նույն երկնի տակ, նորից այնտեղ՝
Արագածի ձնոտ լանջին,
Ուր չէր վառվել Լուսավորչի
Առասպելյա ոչ մի կանթեղ,
Վերին կամքով ոչ արարչի,
         Այլ հայորդու
         Մտքով արթուն
         Փնջվում են արդ,
         Դառնում կանթեղ
Կոսմիկական ճառագայթներ...
 
Դու մեր անթաղ, բայց և անփուտ,
Տրոփասիրտ մեր սուրբ մումիա,
Թեկուզ մարած, բայց վառվելիք
Մեր հոգու ջահ հազարմոմյա,
Դու չիմացար և որտեղի՞ց իմանայիր,
Թե Մասիսի սուրբ փեշերից
Մինչև լանջը Հիմալայի,
Անունովդ հպարտացող մի կվարտետ՝
Քեզ յուրովի կրկընելով,
Քո հարկադիր կաշկանդումն է, որ կավարտեր՝
Սկիզբ տալով քո վերահաս արձակ կյանքին,
Հետզհետե ահագնացող անլռելի արձագանքին՝
         Երկրից-երկիր,
         Սրտերից-սիրտ,
         Շուրթերից-շուրթ՝
Արևաշատ հայրենիքիդ երկնքից լուրթ
Մինչև Կարպատ ու լանջերը Հիմալայի...
 
Դու՝ երազկոտ, և չիմացար,
Ա՜խ, որտեղի՞ց իմանայիր.
Որ այն, ինչ քո ազգամեծար
Ու մեծ հոգով դո՛ւ կամեցար՝
Որպես երա՜զ, մտքի շշո՜ւնջ,
Պիտի մի օր ստանա շո՛ւնչ,
         Ստանա ձև՛...
 
         Դու չիմացար,
Եվ որտեղի՞ց իմանայիր:
 
Մինչդեռ հիմա, հիմա... Նայի՜ր...