ՂՈՂԱՆՋ ԽԱՂԿԱՊԻ

Ու տեղներից վեր են թռչում
Թիկունքը լայն - մեջքը բարակ
         Բոյը թիլ-թիլ,
         Բեղը ծիլ-ծիլ
         Ջահել տղերք,
Տղամարդիկ մացառմորուք,
         Կուրծքը՝ փռչոտ,
         Դեմքերն՝ այրված,
         Աչքերն՝ այրող,
         Հագած-կապած՝
Որը քաթան կամ շալ-շապիկ,
Որը չուխա կամ արխալուղ,
Բրդե գոտիկ, արծաթ քամար,
Իսկ զոլավոր և կամ պուտ-պուտ գուլպաներին՝
Խռոմ սապոգ, մազե քոշեր,
Սև կարիճի պոչի նման կեռքիթ տըրեխ:
 
Վեր են ցատկում, գալիս շարվում իրար կողքի,
Եվ թուխ-թանաք և պատ-կտրիճ տղամարդիկ
Պարսպվում են ու բըրգանում:
 
Սկսվում է բոլորպարը:
         Ծանըր քայլքով,
Անեղանակ-աներգ-անծափ,
         Բայց համաչափ,
Երկու շրջան բոլորում են, պտույտ տալիս
Ինչ-որ զգույշ ու կարկամած,
Հետո քայլքը արագացնում կամաց-կամաց:
 
Պարագլուխ ձայնեղ տղան խաղ է կապում.
         -Փեշդ եմ ընկել, Աստվածածի՛ն...
Խումբը բռնում վերջին բառից ու ձգում է.
         -Աստվածածի՜ն...
 
Իսկ հողեղեն Աստվածածնի անմատչելի կախարդանքով
Աղջիկները ծուլ-ծուլ տալիս,
         Մոտ են գալիս,
Բայց չեն մտնում պարաշրջան:
 
Իր խաղկապն է խաղասացը առաջ տանում.
         -Ա՛խ, ջանեջա՜ն,
Բարով հասնեմ իմ սիրածին...
Խումբը բռնում վերջին բառից ու ձգում է.
         -Իմ սիրածի՜ն...
 
Լայնանում է պարաշրջանն ամեն րոպե,
Դհոլն անվերջ շարունակում է տրոփել,
Հանգույցներ է տալիս զուռնան՝
Եղանակն է կոտորակվում,
Իսկ դհոլը՝ սպառնալով՝
Այնուհանդերձ չի տրաքվում:
Հետո նվագն արագ-արագ,
Փշուր-փշուր կուտակվում է,
         Ձիգ է տալիս,
         Վրա գալիս,
Եվ թե մեկ էր՝ չորստակվում է.
         -Ա՜խ, թե չառնեմ,
         Ես կմեռնեմ...
Ու կոպտալի թակութակից
Մինչև անգամ փուչ դհոլի անմազ դեմքն է փշաքաղվում,
Իսկ զուռնայի ծակուտակից
Արցունքներն են կարծես շաղվում...
Պարեկների ողկույզ-ողկույզ մազերի մեջ
Մոլորվում է մեղվի նման բզբզացող աշնան քամին
Կամ պլլըվում նայողների վիզ ու լանջին՝ չխայթելով.
         -Քամին զանա,
         Ծոցըդ բանա...
Հարս ու աղջիկ, ջահել կանայք
Դեռ չեմուչում, նազ են անում
Ու չեն մտնում պարաշրջան.
         -Ե՜կ, ջանեջա՛ն...
Հետո արդեն չեն դիմանում
Ոսկորների ու հոդերի տանջող ցավին,
Ու հնչում է մի ձևացո՞ղ,
Թե՞ ամաչկոտ թուլ-թուլ ծիծաղ:
Իսկ երբ տեղից մեկը պոկվում
Ու թռչում է պարաշրջան.
         -Ա՜յ, ջանեջան...
         Մյուսներն էլ
Լորերի պես քլթիկ-մլթիկ՝
Հետևում են ողջ երամով:
 
Եվ արևի համ ունեցող,
Չորեքդիմաց ծամ ունեցող,
Մեջքակոտոր, ծնկածալիկ,
                  Ծոցվոր,
                  Բոցվոր,
         Խնկածաղիկ,
         Խունջիկ-մունջիկ
         Հարս ու աղջիկ՝
Սիրո հրշեջ - սիրո հրձիգ՝
Տասի համար անգութ դահիճ,
Մեկի համար խոնարհ ծառա,-
Ճակատներին բոլոր «շահի»
Ու մեջքներին ոսկե քամար,
Արեգակից շատ ավելի
Կարմրատակած իրենց շողքից,-
Շաղ են գալիս ծլընգոցով,
Հետո շարվում իրար կողքի՝
Ինչպես անտես թելի վրա
Հազարերանգ հուլունքի ծոր:
 
Պարաշրջանն է լայնանում,
         Եվ փոխեփոխ՝
Հանգույց-հանգույց, օղակ-օղակ՝
Երգ են կապում աղջիկ-տղա:
-Ի՜նչ ես կտոր-կտոր գալիս,
Ականջ արա բան եմ ասում,-
Պարագլխի ձայնն է հոսում:
Խումբը խլում ու ձգում է.
         -Ա՜յ յարե ջան:
-Երբ խոսելու տեղն է գալիս,
Խոսկան տղի թութակ լեզուն...-
Մի աղջիկ է շուտ սկսում:
Օգնություն է խումբը տալիս.
         -Ա՜խ, մարե ջան...
-...Խոսկան տղի թութակ լեզուն
Սերից էրված խաղ է ասում,-
Տղան նրա խոսքն է կիսում:
-...Չէ՛, բերնի մեջ լեզուն ասես
Կոտրվում է բանալու պես,-
Ծամկտրածն է տղին կիզում:
         Խումբը՝
-Հա՜-հա՜, հե՛-հե՛, հա՜-հա՜,-
         Քըրքջում է:
         Ու թըռչում է:
Իսկ ջահելը թեպետ դաղվում,
Բայց և ուշքն է գլխին ժողվում,
Ու երբ նորից հերթն է գալիս,
Պատասխան է մի կերպ տալիս.
 
-Էրված սրտով եկել եմ ուխտ,
Որ պաղ սրտիդ անեմ մեկ թուղթ...
 
-Սեղան պաչեմ մեկ-մեկ ու ջուխտ,
Որ չբռնի ինձ գիր ու թուղթ...
 
-Օրոր-շորոր ով քեզ տեսավ՝
Հաց ու ջրից կկտրվի...
 
-Հերի՜ք փչես, ա՛յ շան փեսա,
Դալար շի՜վ եմ՝ չե՛մ կոտըրվի...
 
-...Հաց ու ջրից կկտրվի,
Կգա ձեր տուն՝ դառնա մշակ...
 
-...Դալար շի՜վ եմ՝ չե՛մ կոտըրվի,
Սուտ խոսելն ես շինել փեշակ...
 
Խումբը նորից է խառնըվում
         Իր գոչերով
         Ու կոչերով.
         -Դե, թը՜ռ-թըռի՛,
         Հո՜պտա-տըմբա՛:
Եվ դհոլչին ու զուռնաչին
Նվագում են թունդ Թռնոց-ին:
 
Եղանակը ծալծլվում է
Դարսվում իրար՝ ալիքի պես,
Եվ փրփուրը կայտառության
Պղպըջում է ջահելների գժված սրտում:
Նույնիսկ պարին չմասնակցող
Նախանձ կանանց բերանի մեջ
         Սև ծամոնը՝
Օգտըվելով հիացմունքի ազդու պահից,
Հանգստանում-շունչ է քաշում՝
Ատամների հետքով կնքված իրավունքով:
 
Սրա վզի «նապոլեոն»-ի,
Նրա մեջքի արծաթ գոտու
Շողքն է ընկնում վանքի պատին
Կամ դհոլչու նեղ ճակատին,
Հետո չքվում չաղ զուռնաչու չռված աչքում:
 
Կրակ կըտրած կաղ դհոլչին
Հսկայական իր կոպալով
Եղանակը ետ է կծկում.
Ու զուռնաչու թշերն ուռած
Փուքսի նման իջնում են ցած,
Եվ աչքերը, որ խմիչքից ու զոռ տալուց
Լայնացել են ու կարմըրել՝
Գութան քաշող եզան հսկա աչքերի պես,
         Հիմա նորից
Ստանում են մարդկայինի տեսք ու շնորհք...
 
Իսկ գավիթի պարսպից դուրս՝
Դարձյա՛լ նվագ, պարեր ու տաղ,
Մանրիկ ժպիտ, զնգուն ծիծաղ,
         Շիվ տված սեր,
         Ծլած հույսեր,
         Երազների,
         Մուրազների
         Լուռ թևածում,
Կարոտներից ծանրած հոգու թեթևացում:
         Այստեղ
Հորթուկ զույգ պատանի
         Կոխ են բռնել՝
Ավագների հրահրոցով.
         Այնտեղ՝
         Թաքուն՝
         Մի մատանի
Սիրած տղի ձեռքով դողդոջ
Չափսի գալիս սիրած յարի մատի վրա
Ու վառում է մատն իր բոցով:
         Այստեղ՝
Ծերեր, որ մանկացած
Վեգ են խաղում կամ ներկած ձու:
 
         Այնտեղ՝
Ջադու պառավների
Ասեկոսե ու մերկացում:
 
Նոր ժամանած ուխտավորներ
Վանքի ներսում, վանքի առաջ.
Դեռ չզոհված հորթի տրտինգ,
Ու երինջի վերջին բառաչ.
Դեռ չմորթված աքլորների
Անժամանակ զիլ ծուղրուղու:
 
         Իսկ այս կողմում՝
         Լարախաղաց
Ու վազվզող մի ծաղրածու,
Եվ մի քամի, որ չգիտես՝
Ծաղրածուին կապկո՞ւմ է, թե՞ տնազ անում.
Գլխիկոնծի-գլխիկոնծի՝
Գժուկի պես թավալվում է, փոշի հանում,
Հետո, հանկարծ, թափ է տալիս կեղտ ու փոշին
Կիրակնօրյա հագուստներին տղամարդկանց
Կամ ձեռքերն է շուտ մաքրելու սուտ փորձ անում՝
Ջահել կանանց ազդըրերին քըսմըսելով...
 
Վանքի շուքն է մեկ երկարում - մեկ կարճանում,
Ասես կրիա մի վիթխարի՝
Մերթ շոգելով - մերթ մրսելով՝
Իր գլուխն է սև զրահից դանդաղ հանում
         Ու ներս տանում:
         Իսկ լեռները՝
Նույնպես իրենց ստվերներով,
Որ ձգվում են հետզհետե,
Ասուլիսի թունդ սիրահար կանանց նման
Մոտենում են լուռ, թաթերին,
         Նայում պիշ-պիշ...
 
Եվ մինչ խարույկ-օջախների
Անբոց շեղջերն են մարմըրում,
Մատղացուի նման զոհված արեգակի արյամբ բոսոր
Երկնի ամպերն են կարմըրում:
Մութն այլևս չի ընկրկում բամբ ձայներից,
Որ մնջում են՝ չուզենալով,
         Կամաց-կամաց:
Եվ լռություն մի վիթխարի,
Նախ դողեդող ու կարկամած,
Հետո քիչ-քիչ սիրտ առնելով՝
Մոտենում է, ծանըր թառում
Շշմած վանքին ու ձանձրացած սար ու քարին:
 
         Եվ ոչ մեկը,
Բացի գուցե մի անմարմին-ներողամիտ հրեշտակից,
Եվ ոչ մեկը չի նկատում,
Որ կարճմորուս մի անծանոթ,
Բերանքսիվայր պառկած կտրին դիմացի տան,
 
Ողջ ժամանակ աչքը՝ նրանց
Եվ ականջը՝ եղանակին,
Անափ սրտում՝ հիացմունքի ծփան մի ծով,
Սեղմ շրթերին՝ երանելի-շաղված ժպիտ,
Նրանց երգ ու նվագին է ականջ դնում ինքնամոռաց,
Եվ մատիտը ու թուղթն առած՝
         Նկարո՞ւմ է,
         Թե՞ գրում է
Ինչ-որ նախշեր ծուռտիկ ու ծուռ՝
Նման կարծես այն գրերին,
Որ գրբացն է թուղթ անելիս միշտ գծմըծում:
 
         Ո՞ր գյուղացու,
Ո՞ր միամիտ-աստվածավախ շինականի մտքով կանցներ,
         Թե հոգևոր
         Ու կարգավոր
Մի վարդապետ բեղ-մորուքով
Վանք է եկել՝ վանք չի մտել.
Վանք է եկել, բայց ո՛չ ուխտի,
Ո՛չ քարոզի կամ օրհնության,
Այլ հեթանոս ու կռապաշտ
Դատարկ-մատարկ խաղ լսելու,
Որ կապում են աղջիկ-տղա,
         Լակոտ-լուկուտ,
         -Մե՜ղա քեզ, տէ՛ր...