ՂՈՂԱՆՋ ՀԵՐՈՍԱԿԱՆ

         Ա՜խ, ի՛մ ժողովուրդ,
         Ես դեռ չկայի՜,
Որ քեզ պես ես էլ քեզ հետ տոկայի՝
Ծալվելու պատրաստ մեջքըդ գրկելով:
 
         Սակայն դու,
Որ քո պատմագրքերով
         Մի ձիգ ցուցակ ես
         Ու լեցուն ցանկ ես
         Նահատակների՛,
         Զոհի՛,
                  Հսկայի՛,
Դու չես զգացել երբևէ կարիք
         Նաև քաջերի,
         Անբեկ աջերի,
         Որ կրծքիդ վրա
         Դարձել են զրահ,
Որ սուրբ են պահել պատիվդ ազգային
Իրենց պարզ կյանքով-մահով հսկայի:
         Ա՜խ, ի՛մ ժողովուրդ,
         Ես դեռ չկայի՜,
Բայց կտրիճ որդիք մի՞թե քիչ կային,
Որ - հողի՜ տակից - զենք էին պեղում
Եվ քո արյան դեմ սև արյուն հեղում:
         Սասո՜ւնը...
Արդեն ո՞րերորդ անգամ
Նորից տեր դարձավ նոր Դավիթ մանկան,
         Որ - ինչո՞ւ սակայն -
         Կոչվեց... Անդրանիկ:
Ահեղ ջարդերի ճարակող բոցում
Ամեն սասունցի դարձավ Սասնա ծուռ,
Սասնա տուն դարձավ ամեն ընտանիք,
Սասնա դյուցազուն՝ թե՛ մեծ, թե պուճուր,
         Որ - բավակա՜ն է -
Քառսունծամ կույսեր, հարսներ արմաղան
Օսմանցու համար էլ երկանք չաղա՛ն,
         Որ - բավակա՜ն է...
 
Խանդութ խաթունի գովքի փոխարեն,
Սասնա զմբզմբան ջրերի նման,
Հնչեց սարերում, ճամփեքում ոլոր
 
         Աջ ու ձախ հորդած
         Երգը քաջորդաց
«Վայ զուլում-վայ»-ը մի պահ խեղդելով...
 
         Կիլիկիո տունը՝
         Անառ Զեյթունը,
         Որ մեն ու մենակ,
         Սակայն միակամ
Կռվել-հաղթել էր քառասուն անգամ,
                  Հիմա՝
Քառասունմե՛կերորդ անգամ,
         Շեկ բուրվառի հետ
         Սև վառոդ խնկեց,
Խաչը վերստին դրոշակ տնկեց,
Ճորտության գիրը կրկին հերքելով՝
«Սուր ու թուր, գնդակ ու հրացանը
Մեր խաղալիքն է» խրոխտ երգելով:
Միակուռ դարձավ, ինչ ցիրուցան էր:
         Կամք-սիրտ-նպատակ
         Իրար հոդվեցին:
 
Եվ մեր դարավոր թշնամու սրտում
Յուղոտ գնդակներ ճենճահոտվեցին:
 
Նրանց էր լսում մի ողջ Հայրենիք,
«Պատերազմիկ ենք,
Ոչ թե վայրենիք»:
 
Նրանց էր լսում թշնամին սաստված.
«Դուք ունեք սուլթան,
Մենք ունենք աստված»:
 
Նրանց ձայնի մեջ լսեցինք մեզ մենք.
«Մարդ կոտորելը
Սովրեցանք ձեզմե»...
 
Ու եկեղեցիք պահքի մեջ մտան՝
         Սգավորվեցին
         Ամբողջ չորս ամիս,
Քանզի քայլում էր Մաքառումն ինքը
Իբրև գինովցած մի Բարեկենդան:
Սուրբ սեղանների վարագույրները
         Փակված մնացին
         Ամբողջ չորս ամիս,
Քանզի բացվել էր Հերոսությունը,
         Որպեսզի իր տաք
         Կրունկների տակ
Ազատությունը ահարկու թնդա:
 
         Հարսներ,
         Աղջիկներ,
         Մայրեր,
         Մանուկներ
Մերկացան իրենց արդուզարդերից,
         Հագան քուրձ,
Ինչպես հագնում են զրահ:
         Եվ ամեն հայ սիրտ
         Դարձավ մի սրահ,
Ուր վհատությունն էր հոգեվարում
«Կա՛մ-կա՛մ»-ի հատու հարվածների տակ,
Եվ Ազատության ոգին էր պարում
Որպես վրնջող մի խենթ հովատակ:
 
110000 զորքի հանդիման
Մարտնչում էին 6000 քաջեր:
Չմարդկայնացած թուրքի հանդիման
Մարդեղինացած մի ազգ էր խաչել
         Իր բախտն իր վրա:
 
         Եվ սո՛ւրը նրա,
Որ ամբողջ վե՜ց դար սնար էր դարձել
Մեր մանուկների օրոցքի համար,
Սուրբ մատյանների գրքածածկերից
Խենեշ ժպիտով կարել էր բարձեր
Իր հաստ-իգացող նստուկին հարմար,-
         Եվ սուրը նրա
         Դիպավ մեր խոփին,
Մեր թարթիչ-նետով զինավառ կոպին,
Մեր մամիկների ասեղին ճարտար,
Մեր մանուկների հայացքին արդար,
Մեր մանգաղների շեղբերին տոկուն,
Մեր թոնիրների խաչերկաթներին,-
Երբեք չմեռած հայկյան մեր ոգուն,
Որ ճառագայթող տասը մատներին
         Չէր դրել հինա՝
         Հոմանու նման,
         Այլ քսել արյուն՝
         Հովաննու նման,
Որ Հայտնության օրն ի վերջո հասնի,
Եվ ամեն մի ազգ արժանին տեսնի...
 
Իր վարդապետի մթին վեղարով
Թե ուզեր՝ գուցե և նա էր կարող
Հարկադիր մարտին միջամուխ լինել՝
Գոտեպնդումի խոսքերով զինել
         Հուսահատվածին,
         Քաջին մաքառող,
Որպես նո՛րօրյա մի Ղևոնդ երեց:
Սակայն պայքարի զոհասեղանին
Նա բոլորովին ուրի՜շ զենք դրեց:
         Իր ժողովրդի
         Երգահան որդին
         Իր ե՛րգը բերեց
         Քաջորդաց մարտին,
         Իր «Լո-լո»-ն՝
         Մի ջո՛կ,
         Մի դասա՛կ,
         Մի գո՛ւնդ,
Եվ կռվողների հոգին հանեց թունդ,
         Մեկին տասն արեց
         Եվ հարյուր՝ տասին,
                  Նա՝
Խրոխտ «Լո-լո»-ն լուռ Կոմիտասի:
 
Սիփանա սարը գոռ արձագանքեց՝
Խռպոտ Նեմրութից չափը խլելով.
         -Սիփանա՛... լո՜-լո՜...
 
«Սուրբ Կարապետ»-ի զանգը զիլ զանգեց,
Ամեն մի զանգը՝ մի-մի... յո՜թ հոլով.
         -Կտրիճնե՛ր, լո՜-լո՜...
         Վարագա լեռը,
         Շամիրամ-առուն
Նույն մեկ բայն էին անվերջ խոնարհում.
         -Սուրը հագեցա՜վ...
 
Ներկված Եփրատը ափերին տալով.
Վանա ծովակը տրտում խնդալով՝
         Իրար ձայն տվին.
         -...Դրեցին պատյա՜ն...
 
                  Ո՛չ,
Չհագեցան սրերն, իհարկե,
Սակայն իսկապես դրվեցին պատյան,
Ու երազելով մի ահեղ ատյան՝
         Հայ մաքառումը,
         Կտո՜ր առ կտո՜ր,
Յուրաքանչյուրը՝ մի կարմիր հատոր,
Այս անգամ նորից չավարտվեց.
                  Հատվեց՝
Բացականչության ու կախման կետով...
 
Հայի արյունը նորից լերդացավ,
Ու վերքը դարձավ ապաքինելի:
         Կսկիծ ու մրմուռ,
         Ճմլող սրտացավ
Աչքերի խոսուն ապակիներին
Գրեցին, թե ե՛րբ ի չիք կդառնան...
 
Ձմեռը նորից գարուն է դառնում,
Ամառն է կրկին հետևում գարնան,
Ամառվա տեղը աշունն է բռնում,
                  Եվ նախ՝
Վախվորած, շվար ու մոլոր,
                  Ապա՝
Աննկատ և ակամայից
Ժպիտն է խաղում շուրթերին հայի.
Թևերն է ծալում ուժասպառ Լո-լո-ն,
Կոկորդն է ցամքում Վայ-աման-վայ-ի,
Նորից է հնչում ուրախ Նայ-նայ-ը:
 
         Իսկ որտեղ երգը՝
         Այնտեղ էլ նա է...