ՂՈՂԱՆՋ ՊԱՆԴԽՏԱԿԱՆ

Հայ դասատուներն իրենք են զգում,
Որ ջահել սանի առաջմղումից
Հոգնում կես ճամփին ու ետ են մնում:
 
Եվ Կոմիտասը Բեռլին է գնում:
 
Ու գերմանական քաղաքում խոժոռ
         Ինչ-որ վանական՝
         Աչքերը խոշոր,
         Դեմքը՝ բանական,
         Քայլքն՝ անբնական,
Պաղ անցորդների հայացքն է անվերջ վրան սևեռում,
Մինչ մոլեռանդի նայվածքը նրա՝
Որքան ներհայաց-նույնքան բևեռուն,
Չի մեխվում սրա կամ նրա վրա,
Այլ պեղում կարծես անծանոթ հեռուն:
 
Եվ կոշտ ու կոպիտ գերմաներենը
Շուրջ երեք տարի հարկադըրաբար,
Ճկվում է անվերջ նրա բերանում,
Սակայն չի ջարդվում վերջնականապես.
Կարծես թե թողած լեզուն կենդանի,
Գրում-կարդում է նորից գրաբար՝
Ճեմարանական խելոք սանի պես:
 
Ի՜նչ անենք. շատ էլ հոգ չէ, որ այդպես
Գերմաներենը նեղում է հային:
Կար այլ մի լեզու՝ համամարդկային,
Այդ լեզվով խոսող գերմաններ կային,
Ու չէր վերջանում նրանց զրույցը:
 
Կոտրելով բառի բարակ սառույցը
Ոչ իբրև օտար-սառն ու կեղծամիտ,
Այլ մեծ պապի պես՝ առանց կեղծամի,
Գալիս էր Բախը ու ծանըր նստում
Երգեհոնի դեմ, ֆիզհարմոնիայի
Ու բարի ժպտում մրահոն հային:
 
Եվ ալիքվում էր մի վսեմ մեսսա,
Ու Բախը կարծես ասում էր.
         -«Տեսա՞ր»:
Անհուն սրբությամբ երկինք էր միտում
Մի հոգեսրբիչ հոյակապ խորալ,
Եվ ծերուկ Բախը ջահելին դիտում,
Հարցնում էր կարծես - և գրաբարով.
         -«Իմա՞ստը դորա»:
         Իսկ այնուհետև՝
Օրատորիա-ի նարեկանման ծփացող մի ծով
Լռիկ մեղմությամբ, աղոթքի ճիչով
Դիզվում էր դանդաղ, փլչում շատ արագ,
Մինչդեռ ականջում մոլեռանդ հայի
Օրատորիա-ի ծփանքի միջով,
Խեղդելով խորթ ձայնն Օրատորիա-ի,
         Իրենն էր հնչում՝
         Մի նոր Պատարագ...
 
Ու մեկ էլ հանկարծ Մոցարտն էր գալիս,
Գեղեցիկ, ջահել, կայտառ ու խնդուն,
Եվ պաղ դահլիճում ծիծաղն էր թնդում:
Նա մերթ՝ բարեկիրթ մանկան պես՝ ուշիմ
Լսում էր հային, խփում էր ուսին,
Մերթ՝ հանպատրաստից երգ եղանակում,
Եվ մեկ էլ՝ խոսում համբույրից կույսի,
Սրա վեղարը ծաղրուծանակում,
Պատմում արկածներն իր և ուրիշի՝
Չափից ավելի անկեղծանալով:
Իսկ երբ տեսնում էր՝ իր կատակն է զուր,
Հուսահատորեն ձեռքը թափ տալիս,
Իբրև միջնարար՝ մի բերան հազում
         Ու լրջանալով,
         Անկեղծ ջանալով՝
Նորից էր ուզում հային համոզել,
Որ պետք է այսպե՛ս - ոչ այնպես խոսել:
Մեջտեղ էր գալիս ուրախ Ֆիգարոն,
Դահլիճում սարքում շքեղ հարսանիք,
         Իսկ նրա մտքո՜ւմ...
         Աղջիկ-պատանիք
Սարից իջնելով ելնում են տանիք,
Որ մեկ էլ տեսնեն, թե ինչպես Սարոն
Անուշի տեսքը հեռվից որսալով,
Մոռացած ադաթ, ընկեր ու աշխարհ՝
         Գետնում է Մոսուն...
         -Դուք ինձ չե՞ք լսում,
Այս է ճիշտը, հե՛ռ, այս է պետք, պարո՛ն:
Իսկ հեռ-պարոնը լսում էր ուշիմ,
         Ձմեռ ու ամառ
         Ուսանում համառ,
         Բայց և կրկընում.
         -Ուրիշն՝ ուրիշին,
Ես ի՛մը, ի՛մը, ես ի՜մն եմ ուզում,
         Ի՜մը, դուք հասկա՞ն...
Ու չէր ավարտում «հասկանում եք»-ը:
 
         Իսկ երբ այս հսկան
Եվ կամ թե ուրիշ վիթխարու մեկը
Հայ վարդապետի հոգին էր հուզում
Եվ գերեվարած տանում իր հետքով՝
Երբ նա չեր գտնում փրկումի դեղ-ճար,
Նրա բերանից ձգվում էր «Խղճա»-ն.
Հայցում էր Բախի մեներգ-աղոթքով...
 
Ա՛խ, նրա հեռո՜ւ-հեռո՜ւ հայրենիք,
Լսո՞ւմ ես արդյոք մենակ ու մենիկ
Զղջացող որդուդ: Մի՞թե չես զգում,
Որ հեռվից-հեռու անձայն գոռալով
Այդ քեզ է դիմում Բախի խորալով.
«Քեզնից հեռացա, բայց դարձա իսկույն»:
 
Ա՛խ, նրա հեռո՜ւ-հեռո՜ւ հայրենիք,
Այդ ինչպե՞ս, ինչպե՞ս դու դարձար կնիք
Եվ ինչո՞ւ դու հենց ընտրեցիր նրա՛ն
Ու դրոշմը քո, իբրև սուրբ խարան,
         Դրեցիր վրան՝
         Ասելով. «Ի՛մն ես,
Ո՜ւր էլ որ գնաս՝ իմ ճո՛րտը, ծառա՛ն,
Իմ մինուճարն ու հավատարի՛մն ես»:
 
Ա՛խ, նրա հեռո՜ւ-հեռո՜ւ հայրենիք...
 
Ժամեր շարունակ մենակ ու մենիկ,
Եվ համբերությամբ մի անհատնելի
Խեղդելով հոգու ներհակությունը՝
Պաղ ստեղներին հաղորդում էր նա
Իր ամենազգա ու ջերմ մատների
Սրսփումն այրող ու տաքությունը:
Նրա վեղարի թողած ստվերը
Ժամեր շարունակ անվերջ ընկնելով
Ֆիզհարմոնիայի սևափայլ ներկին՝
Մթագնում էր այն կրկին ու կրկին:
Գոթական ոճի գրադարանում
Նա, աղեղի պես, անշարժ կորանում
Եվ ամե՜ն ինչ էր շուրջը մոռանում:
Բայց ամեն անգամ իրիկնամուտին,
Երբ մոտենում էր գիշերը՝
                  Մթին,
         Ինչպես փակեղը,
         Եվ Վարդապետին
Փակեղի նման նեղություն տալիս,
Մի անկոչ հյուր էր մթան հետ գալիս,-
         Ա՛խ, գալըս ո՜րն է,-
Կարոտից մարող կնոջ պես վազում,
Գոնե մի թեթև հարց էլ չէր տալիս,-
         Հարց տալըս ո՜րն է,-
Ձևի համար էլ նույնիսկ չէր ասում,
Թե Վարդապետը ուզո՞ւմ է,-
                  Վազում
         Եվ թևերն իր տաք՝
         Մեկ-երեք-չորստակ՝
Փաթթում էր, պլլում պանդուխդի նրա կարեվեր սրտին:
         Թո՛ղ նա վերստին
Կուսակըրոնի կոչմանն իր վայել,
Սրբորեն հաստատ իր տված ուխտին՝
Անկոչ սիրուհուն իրենից վաներ:
         Թե դռնից հաներ՝
Պիտի երևար բաց լուսամուտին,
Լուսամուտի պես աչքերը փակեր՝
Հիմա էլ մտքի դուռը կթակեր.
         -Ընդունիր տունըդ:
         -Ո՞վ ես, անո՛ւնըդ...
         -Սուտլիկի՜ս մի տես,
         Դու ինձ լա՛վ գիտես:
         -Ո՞վ ես, անո՛ւնըդ...
         -Հայրենակարո՜տ...
Եվ Վարդապետի հայացքի դիմաց,
Նրա կարոտած աչքերին ի տես,
Ձգվում էր հանկարծ կածանը քարոտ.
Սարավանդակից գութանի խոփն էր հանկարծ պսպըղում.
Թոնրի պռնկին, սև պուտուկի մեջ, ապուրն էր պաղում.
Ճակատին շարված բոլոր «արծաթի» ծափերի ներքո՝
Արմաղան մի հարս նախշուն կարպետին ձավար էր մաղում.
Իրենց մացառե ցանցառ բեղի տակ
Ծիծաղում էին քարափներն անտակ՝
Աղունակների ու կաքավների
Խտուտ հարուցող կրկրան ձայնից.
Բարակ գոլորշին, անուշ խնկի պես,
Ծփում էր այգում, ելնում հնձանից.
Հարթ կտուրներին ծփծփում էին
Աներեսորեն կանաչած խոտեր.
Ջահել ու բոբիկ կանացի ոտեր
         Թփթփում էին
         Ու տպում էին
Իրենց հետքերը աղուրի փոշում...
 
Հստակ էր այնպե՛ս ու շոշափելի՜,
Տեսնում էր կարծես և ոչ թե հիշում:
Եվ աչքերն էին բացվում-մշուշվում
Ինչ-որ մորմոքից, որ անուն չունի.
Թիկունքի վրա զգում էր կարծես
Վազքը երթևեկ ինչ-որ մրջյունի.
Ու դուռը զարկող կարոտ կոչվածը,-
         Էլ ի՜նչ հրավեր,-
         Սենյակ էր խուժում
Եվ անմոռացն էր վերհիշում.
         -Կռո՜ւնկ...
Խաբրիկ մը չունի՞ս...