ՂՈՂԱՆՋ ՀԱՂԹՈՒԹՅԱՆ

         Եվ արտերի փոխանակ
         Հորովելը գեղջուկի
         Դահլիճներում է հնչում.
         -Ձի՜գ տուր, քաշի՜, ա՛յ եզ ջան...
         Բաց երկընքի փոխանակ
         Շրթունքները պանդուխտի
         Բեմերից են մրմընջում.
         -Հո՜ւր են ձգե մեջ իմ ջան:
         Գյուղակների փոխանակ
         Քաղաքներում է ծորում.
         -Սուփրեն կալում գցած ա:
         Հյուղակների փոխարեն
         Սրահներում է բուրում.
         -Խնձոր ունեմ, կծած ա:
 
         ...Իսկ մեր խնձորն իսկապես
         Արնածոր ու վիրավոր՝
         Հազա՜ր տեղից էր կրծած.
         Առևանգած իրարից՝
         Մեր խնձորը դարավոր
         Հազա՜ր ձեռքից էր պրծած:
 
         Հազա՛ր եղունգ ու ճիրան,
         Հազա՛ր մագիլ էր խրվել
         Նրա փխրուն կողերում:
         Տիղմաբեր ու թմբատար
         Հազա՛ր հեղեղ էր ցրվել
         Նրան սնող հողերում:
 
         Ոսոխներից բարբարոս
         Շատերն անգամ հավիտյան
         Կորել էին աշխարհից,
         Չքվել էին՝ թողնելով
         Լոկ պաղ մոխիր կամ մատյան
         Բևեռագիր ու քարից:
 
         Բայց մնում էր մեզ վրա
         Հետքը նրանց ժանիքի՝
         Նրանց արնոտ կնիքի:
         Խառնըվել էր մեր երգին
         Օտարի շունչն անմաքուր,
         Օտար երգի ելևէջ.
         Աղ էր ցանվել մեր վերքին,
         Ավազ լցվել մեր բերքին
         Եվ ջուր՝ արդար կաթի մեջ:
 
         Ականջ էր պետք, որ ջոկի,
         Ու ձեռք էր պետք, որ պոկի
         Օտարամուտ ամեն քող:
         Պետք էր կոկորդ ու ոգի,
         Որ տաղ դարձած մեր հոգին
         Համերգանար ամեն կողմ:
 
         Մարդուն երբ ցավ են տալիս՝
         Հետն էլ արցունք է գալիս,
         Որ կսկիծը քիչ մարի:
         Վերք է տրվում՝ և դե՛ղ կա,
         Ելք է ճարվում՝ թե նե՛ղ գա,-
         Այսպես է կարգն աշխարհի:
         Ու եկար դու՝ վիթխարի՜,
         Եվ մեր հայոց աշխարհի
         Անտերացած հայելուց
         Բիծ ու փոշին, խա՜վ առ խա՜վ,
         Բարեխընամ մի ձեռքով
         Կարծես հանկարծ սրբեցին.-
 
         Եվ մեզ այնտեղ նայելուց
         Աչքերը մեր հարբեցին.
         Մե՞նք ենք՝ այսքա՛ն վայելուչ,
         Այսպես կոկի՛կ, հարդարվա՛ծ,
         Գոհարներո՜վ զարդարվա՛ծ:
         Չկշտացա՜նք նայելուց...
 
         Այսպես հանկարծ և անձայն՝
         Մեր հեքիաթի համաձայն՝
         Միայն փոխվում է այգին,
         Երբ որ այգում այդ անջուր
         Կախարդիչ երգն է հնչում
         Մեր Հազարան զառ հավքի:
 
         Եվ ամենքըս մեր աչքին
         Երևացինք աշակերտ,
         Իսկ դու՝ երգի դասարան:
         Եվ ամենքըս մեր աչքին՝
         Թոշնած-խամրած ծաղկաթերթ,
         Իսկ դու՝ բլբուլ Հազարան:
 
         Եվ այն օրից, Վարդապե՛տ,
         Դու ծայր տվիր հրաշքի՜ն,
         Եվ հաղթական մի շքերթ
         Ձգվեց հեռո՜ւ և հեռո՜ւ
         Էջմիածնի կավակերտ
         Ու սրբատաշ պատերից:
         Դու՝ սքեմիդ սևերում,
         Մինչդեռ քո լույս մատերից
         Ծորանք առան շող շիթեր:
         Եվ ինչ երկար դարերով
         Քո ժողովուրդն էր կիտել
         Նմո՜ւշ-նմո՜ւշ, հա՛տ առ հա՛տ,
         Դու լիաբուռ-լիառատ
         Շա՜ղ տվեցիր աշխարհում,
         Որպես մի նոր վաշխառու,
         Որ տվածի փոխարեն
         Բարձըր շահ է պահանջում՝
         Հիացմունքի շող արև՛,
         Գոռոզության նահանջո՛ւմ:
 
Եվ այն, ինչ հայ գյուղացին ձիգ էր տվել դարերով
Ապարանի կամ Լոռվա հերկում, կալում, խոզանում,
         Հիմա արդեն, Վարդապե՛տ,
         Ծավալվում էր քո՜ շրթից,
         Ծավալվում էր... Լոզանում:
 
Հայ պատանու վիրավոր սրտի մրմունջն էր հևում,
         Բայց քո՜ բերնից, Վարդապե՛տ,
         Այն էլ հեռու... Ժնևում:
 
         Կոմսուհիներ, բարոններ,
         Տիտղոսավոր տեր-տիկին
Քո մատներից լսելով մեր Նազպար-ը, Շուշիկի-ն՝
Նետում էին ակամա գոռոզության ու շիկ-ի
         Ամեն դիմակ ու կեղծամ
         Եվ, մանկորեն հիացած,
         Իրենց մտքում, պատրանքով,
         Տեսնում... պարող մի այծյամ:
 
         Հեռվից-հեռու, մոտ ի մոտ
         Մեր կարոտն էր սավառնում,
         Ու մեր սրտի խոսքը տոթ
         Շիկանում էր քո բերնում,
Սակայն ո՛չ թե խաղողի մի ծանրածոց այգու մեջ,
         Ո՛չ էլ կտրից հայկական,
         Ո՛չ էլ արտից, այլ... Բեռնում:
 
Մի գիշերում դու ձայնով նվաճեցիր Վիեննան՝
Ստիպելով, որ բոլորն օտար երգով հիանան:
 
         Լոկ ծիրանի մի փողով
         Ու շարժումով մատներիդ
Տեր-տնօրեն դու դարձար խորթ ու խոժոռ Ցյուրիխում՝
Ստիպելով, որ զգան, թե ինչպես է մեր գինին
Տաքանալով մեր երգից՝ սարքում զվարթ կերուխում:
 
         Նրբաճաշակ-բարեսուն
         Երեսառած Փարիզում
Բեմին բուսնեց ու ճոճվեց տղամարդկանց պարի սյուն,
         Սակայն... լոկ քո՛ երգերով,
         Քո՛ նվագով - ո՜չ մի խումբ:
Ու խենթացած ծափ տվեց Փարիզն ինչպես ձեռքերով,
         Այնպես նաև բաց ու խուփ
         Թարթիչներով՝ զարմացա՜ծ...
 
         Ասես մեկեն թարմացած՝
Ներընդունած կազդուրիչ ինչ-որ առողջ շիթ արյան,
Քեզ լսելով, Վարդապե՛տ, ջահելացա՜վ Իտալիան,
         Երբ դու հասար Վենետիկ:
 
Ու մոռացած խստապահ ծես ու կանոն, սնոտիք,
Ու մոռացած հավատի կապ ու կապանք, կաղապար՝
         Ամե՛ն մոլի ուղղափառ,
         Բողոքակա՛ն, կաթոլի՛կ,
Լուռ զգացին, որ իրենք մարդ են կյանքում ու եղբայր,
         Երբ մեկ դարձավ փոթորիկ,
         Մեկ էլ ծփաց մեղմաբար
         Հայ հոգևոր երգը ծով,
         Որ քո՜ շրթից, Վարդապե՛տ,
         Ալի՜ք-ալի՜ք, փերթ առ փերթ
              Ծավալվում էր,
              Թավալվում
         Ելնող-ընկնող կոր գծով:
 
Ու Եվրոպան, որ գիտեր միայն ինչ-որ Արևելք՝
         Միաշերտ ու միաշուրթ,
         Դժոխքի պես մոտակա,
         Դրախտի պես հեռավոր,-
         Հիմա արդեն Եվրոպան
         Գտավ մի նոր ժողովուրդ
         Եվ հասկացավ, որ ունի
         Նա մի անցյալ դարավոր,
         Երակներում հոսք ու եռք
              Բազմադարյան
              Տոթ արյան,
         Եվ երկիրն այդ նորագյուտ
         Նոր անունով մկրտեց՝
         Արևելքի Իտալի՛ա...