ՂՈՂԱՆՋ ԱՄԱՌՆՕՐՅԱ

Եվ որտեղ երգը՝ այնտեղ էր հիմա և Կոմիտասը:
 
Նա՛, որ դեռ երեկ, իբրև մի ձայնեղ երգիչ-տիրացու,
Երգչախմբի մեջ մեներգ էր միայն վսեմ տարածում
Ու լսարանում հեզ պատասխանում սերտումի դասը,-
Հիմա դարձել էր խմբավար վանքի,
Դարձել էր հիմա երգի դասատու:
 
Թեթևանում էր երբ աշխատանքից,
Ծառայությունից օձիքն ազատում,
Հեռանում էր նա խուցից ու վանքից,
Գնում էր այնտեղ, ուր երգն էր հնչում:
 
Իսկ նա հնչում էր ամենո՜ւր ու մի՛շտ,
         Ամենո՛ւր ու միշտ,
         Ուր հայն էր շնչում:
 
...Ինչպես աղջիկն է հանկարծ հարսնանում՝
Գարունն էլ այդպես դառնում է ամառ.
Համբարձման տոնը պաղ հովն է տանում
         Ու տեղ է բանում,
         Որ գա Վարդավառ:
 
Քանի չեն թոշնել կաթնառատ խոտեր,
         Կանաչ ու ծաղիկ,
Գերանդիներն են սրվում-բթանում,
Եվ ծլարձակման հաղթ օրենքի դեմ
Կարճ հաղթանակ է վերստին տանում
         Ոգին խոտքաղի:
Բայց քիչ առաջվա մարտում կատաղի
Յուրաքանչյուրը մի անգութ մարտիկ՝
         Հիմա տմարդի
         Նույն տղամարդիկ
Ասես գթության եղբայր են դառնում՝
Իրենց ավշաքամ զոհերին առնում
Իրենց իսկ ուսին, իրենց շալակին,
Խնամքով դարսում սայլ-պատգարակին,
         Ջորուն են բառնում
         Կամ ավանակին,-
Եվ մեռած խոտեր, ծաղկունք մահացող
Գերեզմանի տեղ մարագ են գալիս,
Որ այնտեղ դառնան բույրի պահածո:
 
Շոգը, որ մինչ այդ հյուր էր ցանկալի,
Աներեսորեն դառնում է տանտեր
Ու խռովեցնում կնկան ու մարդուն:
Անբոց վառվում են արոտ ու հանդեր,
Արծաթ է հալում վաղահաս գարին,
         Այնինչ հաճարի,
         Ցորենի արտում
         Հասկերը հասուն,
         Հասկերը հոսուն,
Յուրաքանչյուրը մի հրե լեզու,
Ձգվում են վերև, կարծես թե ուզում
Մոտիկ երկնքի կապուտակ ծովից
         Զովություն ըմպել,
         (Ինչպե՜ս չէ՝ կըմպես) ,
Չեն ըմպում սակայն, այլ միայն լիզում
Եվ անմիջապես քաշում են լեզուն,
Երբ հասկանում են բուսական խելքով,
Որ մինչև անգամ երկինքը ծավի
Նո՛ւյնպես կապտել է անհագ ծարավից...
 
Ամառվա արփին այնպես է կիզում,
         Որ արևի տակ,
         Թեկուզ անկրակ,
Եթե ուզում ես՝ «իշխան» տապակիր.
Անշարժանում են լճեր ու լճակ,
Դառնում են կարծես կապույտ ապակի,
Մինչդեռ նրանց տեղ օդն է ծփծփում ալիքով հրե,
Եվ օդի հետ էլ երգն է ալիքվում.
-Հո՜վ արեք, սարեր...
         Սարերը սակայն
Հովը պահում են հոտերի համար և սարվորների,
Որ գյուղը թողած՝ սար են բարձրանում:
Պղնձի նման հողն է կարծրանում,
         Ու երգն էլ հիմա
         Աղոթքի նման
         Երկինք է թռչում,
         Ամպերին կառչում.
-Մի քիչ զո՜վ արեք...
 
Ամպերը սակայն ինչպե՞ս զով անեն
Եվ ինչպե՞ս անձրև թափեն, ծով անեն,
Եթե բովանդակ երկնակամարին
Դեղի համար էլ ամպիկ չես ճարի:
 
Եվ աշխատանքի ոգին է կրկին
Խելահեղորեն տիրում ամենքին:
Գյուղացիները, տղամարդ թե կին,
Հավ-աքլորի պես զարթնում են հիմա
Գիշերը դեռ կես և ոչ թե ծեգին
Եվ, աքլորների-հավերի նման,
Իրիկնանալիս՝ դեռ հացը բերնում՝
Չե՛ն թառում - օ չէ՜ - հոգնած ու դադրած
Ոչ թե քնում են, այլ կարծես մեռնում.
Իրենց խշխշան անկողիններին
         Քրիստոսի պես
         Խաչվում են այնպես,
         Որ կրկին շուտով
         Հարություն առնեն
          Եվ կիսամութով
         Վերստին բռնեն
         Նույն աշխատանքի
         Վառվռուն պոչը
         Ու նորից խառնեն
         Հրդեհին ծեգի
Իրենց աչքերի հրավառ բոցը,
Եվ որ քրտինքի շիթը ծորացող
Անվերջ շտկըվող - անվերջ կորացող
Իրենց թիկունքին վազի մանեման՝
Ճամփան կորցըրած մրջյունի նման...
 
Եվ աշխատում են մրցման մեջ մտած,
Աչքերը հույսից ու երազից թաց,
         Ու հետն էլ երգում.
          -...Զո՜վ արեք մի քիչ...
 
         Հովից են երգում,
          Զովից են երգում,
Որ շուտ չդադրեն տաքից ու շոգից:
 
         Իսկ շո՛գը, տա՜քը,
         Իսկ տո՛թը, տա՜պը...
         Թո՛ղ որ շները՝
         Բները մտած,
Շոգից շնչասպառ՝ լեզուն դուրս գցեն,
Իրենց կաս-կարմիր բոցաձև լեզուն.
Կարծես սխալմամբ կրակ են կրծել
         Եվ հիմա, իզո՜ւր,
         Ործկալ են ուզում...
 
Շոգի սիրահար դդումներ ցմփոր
Թո՛ղ որ թխսի պես նորից ետ տանեն
Փարթամ թևերը իրենց թաղերի
Եվ ճտերն իրենց ետևը գցած՝
Ցանկապատն ի վեր արևկող անեն,
Թառեն էյվանի փայտե ճաղերին...
 
Ուրիշի աչքին խիստ ծիծաղելի
Արևածաղկի մի պուճուր գնդիկ,
Կապկելով հսկա մեր երկրագնդին՝
Երկրագնդի պես ծանրորեն ու լուրջ
Թո՛ղ որ պտտվի ինչպես արևի,
Այնպես էլ նաև իր առանցքի շուրջ՝
Անշարժ պահելով ծաղկատերևի
         Դիրքը նախնական...
 
Թո՛ղ որ շոգն իրոք չարամտորեն
Մարդկանց խեղդելու մահափորձ անի,
Եվ շուք ու շվաք տան վկայություն,-
Միևնույնը չէ՞ գյուղացու համար,
Թե նա մեռնի էլ՝ պիտի գործ անի,
Քանի որ ամա՛ռ, ամա՛ռ է, ամա՜ռ...
 
Խեղճ այրի կնոջ անծեփ-անսվաղ տանիքի նման՝
Այգիների մեջ հասած պտուղն է անվերջ կաթկթում.
Պիտի հավաքել-փռել տանիքին
         Շեկ ծիրանները՝
Մանրակոտորակ արևների պես,
         Սև սալորները՝
Եզան աչքերի միամիտ փայլով,
Եվ կորիզահան դեղին դեղձերը՝
Անանուն ծաղկի փերթերի նման...
 
          Սայլը բեռնաբարձ՝
Ծանր խրձերից խղճուկ ճռռալով՝
Անիվի կունդից իր մաշված սռնու
         Քիթն է մերթ հանում
         Ու մերթ՝ ետ տանում,
Աղուրի փոշում, լորձունքի նման, մազութ ծորալով:
 
Իսկ ջառջառների սեպերը երկաթ,
Քար ատամները գիշատիչ կամի
         (Ծամի հա՜ ծամի)
Հաշանն են ծամում, հաշանը ոսկե,
Որ չուզենալով դարմանը խառնել
Սրսուռ ցորենի արևահամին,
         Մի բան է տենչում՝
         Էրանի քամի.
         -Սարե՜ր ջան սարե՛ր,
         Մի քիչ հո՜վ արեք...
 
         Իսկ քամին
Կարծես մարդու գնացած աղջիկ է դարձել՝
Քանի ամիս է՝ հերանց չի գալիս,
Իսկ եթե եկավ՝ չի ուզի գնալ.
         -Օտար դո՞ւռ ընկնեմ,
         Լավ է ջո՜ւրն ընկնեմ...
 
Մղեղն է թառում պատահած տեղում և ամեն ինչի,
Մինչևիսկ վանքում կիսաբաց ննջող Աստվածաշնչին.
         -Մեղա՜ քեզ...
         Աստված բարին կատարի:
 
         Իսկ բարին՝
Թառած դեզի կատարին,
(Պարզ խրտվիլակի ծիծաղկոտ տեսքով)
Ծտի պարսերն է շեղջերից քշում.
         Իսկ բարին՝
Մաղված ցորեն-գարու հետ
Փայտե ամբարի դռնով է խշշում:
         Մեծ կարասները
Ծույլ հորանջում են դատարկ մառանում,
         Բայց վնաս չունի՜,
Խաղողի վազն է կրկին մայրանում.
Ճութը, ծոցի պես, ուռչում է հյութից
Եվ օգոստոսյան եռացած օդից
         Ու խեղդող տոթից
         Շնչահատ արդեն,
Մի պահ զրկվելով աբուռ-ամոթից,
Անզգուշորեն կոճակն է բացում զմրուխտ թփերի.-
         Հերն էլ անիծած.
         -Ի՞նչ անեմ, Մարե՛,
         Արևն ինձ կերե՜...