Չարենց–Նամե

Ձեր մտքերը մի պահ ես պիտի
Այսօր տամ երգերիս քարե։—
— Ե՛ս եմ այս՝ անտուն, անոթի
Մի պոետ— Եղիշե Չարենց։

Ես եկել եմ հեռո՜ւ Իրանից։
Հայրենիքս է— Խանի Մակուն։
Իմ հոգում— արև՛ն Իրանի,
Իրանի արև՛ն է իմ հոգում։
Իսկ արյան մեջ երգում է իմ—
Նաիրյան տխրությունն անծիր...

Իսկ ուղեղս— կարմիր-կարմիր
Մոսկովյան հրով այրեցի։

Թող իմ սիրտը— բուրմունքը վարդի,
Իսկ ուղեղս— կրա՛կը խանձի։—

— Իսկ հիմա լսեցե՛ք, մարդի՛կ,
Շահ-Նամեն բանաստեղծ Չարենցի...

I

Ոսկեվառ արևի նման
Իրանից նետված Նաիրի,
Նաիրից նետված Մոսկով—
Ես երգում եմ կյանքս հիմա—
Արևով,
Արյունով,
Ոսկով։

Ես ի՞նչ հրաշքով դարձնեմ
Օրերիս անիվն անգո.

Թող իմ երգը ձեզ թռցնե—

Նաիրի.

Կարս—

Մանկություն...

Ես Կարսում եմ—
Նորի՛ց,
Նորի՛ց...
Մանկական շրթերըս կախած՝
Ես տեսնում եմ մորս
Նորից—
Ստինքները՝ երկու ձագար…

Դեռ հոգիս մի նետ է հանգիստ՝
Օրերիս աղեղին կպած։

Հեռևում— մորմոքը զանգի։

Ահա հայրս՝ հագին կապա...

Նրա դեմքը՝ արծաթե ափսե,
Վրան քիթը՝ կեռ մի դանակ։
Թափել է ժամանակն անսեր
Մազերին— ճերմակ նիրվանա։

Ահա մայրս՝ գնում է ջրի,
Գլխին՝ Թեհրանի լաչակ...

Սուլում է քամին Նաիրի—

Ուզում եմ բարձր ճչալ։

Պարզում է ձեռքերն առաջ
Հոգիս, որպես որբ տղա.—
Ուզում է— արևկեզ հարավ,
Ուզում է արևի ծնծղան...

Իսկ երբ մայրս մազերին իր ձյուն
Դնում է ոսկեմուգ հինա—
Թվում է՝ մազերի միջով
Ես կարող եմ Թեհրան գնալ...

Կարող եմ հասնել Հնդուչին,
Տիրանալ գանձերին Շահի...
Մանկություն... ոսկեթև՜ թռչուն...
Դեղնավուն ոսկի՜ հինայի...

II

Ես ծնվել եմ Մակու քաղաքում,
Արևի տակ ոսկեղեն, հասուն,
Շոգ շնչի տակ Որմուզդի թևի—

1897 թվին։

Թափել է արևն Իրանի
Իմ հոգում Շիրազի վարդեր։

Բայց տխուր նաիրյան քամին
Իմ սրտում թախիծ է բարդել։
Դեռ աչքերս արևին չբացած
Նետել է ինձ հին մի քաղաք։—

Ես անգույն Կարսում մեծացա՝
Հայրենիքս հեռուն թողած։

Աչքերս թևերի նման
Դեռ նիրհել էին շվարած—
Երբ գրկեց ինձ թախիծն հնամյա,
Որպես տան մշտական ծառա։—

(Նա մեր տանն էր վաղուց մեծացել,
Դեռ եղել էր պապիս ժամանակ։
Մնացել էր՝ հոգնած ու ծեր,
Սպասում էր, որ երկինք գնա։
Մենք նրան ասում էինք՝ ապի,
Նա տանում էր ինձ փողոց.
Սիրում էր ամեն բան թափել.
Երդվում էր նաիրյան հողով...)։

Հորական տնակում նստած,
Նա մռռում էր, որպես տան կատու։
 Բայց հոգիս կարոտով վստահ
Երազում էր արև ու խնդում։

Եվ հենց նա՛ էր, թախիծն հնամյա,
Որ ծածկած արև ու Իրան—
Մի ծերուկ ուսուցչի նման
Ինձ մի օր վարժարան տարավ։

Ու, ծածկած արև ու Իրան,
Նա, շնչով կարծես մի հրե—
Ուղեղիս կտավի վրա
Փորփրեց հնամյա գրեր...

(Իմ հոգին
Ո՞նց
Իմանար,
Որ հոսանքը այդ հին գրերի
Իմ հոգու անհաղթ թևերին
Պիտի բյուր երկինքներ բանա։

Որ հետո,
Տարիներ հետո,
Առածից բյուրպատիկ ավելի—
Նավերիս ճերմակ կտավին
Նա քամի ու արև պիտի տա...)։

Իմ խաղա՜ղ, կապո՜ւյտ մանկություն,
Դու նման ես լճակն ընկած
Արծաթե լուսինի դիսկին։—

Դու կայիր— ու չկաս հիմա դու,
Արևի դեմ դու, թույլ, հանգար—

Բայց արդյոք կայի՞ր դու իսկի...

III
 
Եվ ահա— պատանի եմ ես
Տասնըչորս, տասնըհինգ տարեկան։—
 Հիմա քեզ,— պիտի քեզ երգեմ,
Իմ լուսե, հեռո՜ւ բարեկամ։—

Աստղիկ։— Քո անունը այս
Ես պահել եմ սրտում իմ— վառ։

Ինչպես ծովն ընկած առագաստ
Թող ընդմիշտ նա այնտեղ մնա։

Օ, հաճա՜խ, հաճա՜խ, բարեկա՛մ,
Որպեսզի հոգիս չմրսի—
Ես հիշել եմ վայրկյան-վայրկյան
Կանաչած այգին Կարսի...

Ես հիշել եմ—
Ի՞նչ.
Չգիտեմ։—

Ես հիշել եմ այն ամառվա
Քո ժպիտը—
Տխուր,
Անթև,—
Իմ շապիկը— հիշո՞ւմ ես– ճերմակ...

Հիշո՞ւմ ես...

Ախր ի՞նչ հիշես...

Ախ, ոչինչ չկա հիշելու։—

Աշունը
Տերևներ քշեց—
Թիթեռներ դեղնած հուշերի...

Ների՛ր ինձ,
Ների՛ր, բարեկա՛մ,
Ինչքան էլ լուսե լինեիր—
 Ես անմիտ պատանի էի
Տասնըչորս-տասնըհինգ տարեկան...

IV

Եվ
Ահա—
Տասներկու թվին—
Առաջին անգամ... այնտեղ...
Առաջին համբույրս տվի—
Քեզ...
Հիշատակ անթև։

Ես ուզում էի— շո՛գ,
Իրան...
Շիրազի վարդեր կարմիր։—

Բայց գտա...
Անկողնի...
Վրա...
Տարածված... մի պաղ... մարմին...
Ներիր, Աստղիկ Ղոնդախչյա՛ն,
Իմ լուսե բարեկամ...
Ների՛ր...

Ես...
Հետո...
Աշխարհներ անցա—
Բայց թողածս ետ չբերի...

Սիրելի,
Լուսե
Ղոնդախչյան—

Ների՛ր... օ...
Ների՛ր...
Ների՛ր...
Եվ ահա
Առաջին
Անգամ…
Այնտեղ... միևնույն տարին—
Երևաց մի ուրիշ անգո,
Անունը... Երկիր Նաիրի։
Երևաց։
Երևի չկար։
Երևի չկային վարդեր։

Եկավ—
Ուսերիս վրա
Մի անհուն տխրություն բարդեց։

Թվաց թե—
Տեսնում եմ մշուշում
Մի կապո՜ւյտ-կապո՜ւյտ աղջիկ։—

Նման էր— հնամյա փոշու,
Նման էր— արնոտած խղճի։

Սպիտակ շրթերի վրա
Կային... դեղնավուն վերքեր։

Տվեցի սիրտս նրան—
Ուզեցի, որ նրան երգեմ...

VI

Օ, երգե՛ր իմ—
Առաջի՜ն,
Առաջի՜ն...

«Երեք երգ»...
 Աստղիկ Ղոնդախչյան

Քրքրեմ
Մոխիրն իմ խղճի

Եվ երբե՛ք, երբե՛ք
Չզղջամ...

VII

Ես ինքս էլ լավ միտ
Չբերի—
Թե ո՞նց՝ Կարսի այգուց—

Տասնհինգ թվի վերջերին—

Արթնացա... զորքերի շարքում։

Կամավոր։

Հայկական բանակ։

Հրացան։ Թնդանոթ։ Ռումբեր։

Եվ ահա— Այգեստանը Վանա։

Եվ ահա– Վարդան, Ռուբեն։

Եվ ահա ընկերներ նոր-նոր։
Նյու Յորքից, Բասենից, Պոլսից։

Մա՛հ
Մա՛հ,
Մա՛հ։
Ընդհանուր, հանուր։

Զինվորի, աղջկա, հարսի։—
Ես կարծում էի— այնտեղ,
Ռումբերի ահեղ որոտում
Կգտնեմ քո դեմքը լուսե։

Բայց գտա... դիակներ փայտե,
Ու տեսա մի երկիր, որը դու
Լքեցիր խուժումից մեր սև։

Ու իջավ թախիծն հնամյա
Ու հոգիս ճնշեց, ճնշեց...

Եվ իմ դեմ հրաշքի նման
Կրակվեց քո ուղին անշեղ...

VIII

(Ո՞ւմ ինչ, որ— միևնույն թվին
«Պրոգրես» տպարանը Թիֆլիսում
Ավետեց իմ կոտրած թևի
Արնոտած անկումի մասին...
Ու «Գիր»-ը փոշոտ վիտրինում
Մի փոքրիկ բրոշյուր դրեց։—

Իմ տողերը վիշտ բերին ո՞ւմ—
Դանթեյան իմ տողերն հրե):