Խիղճը և իր մարդկային դիմակը

ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐ ԿԱՐՈՂ ԷՐ
ԿԱՏԱՐՎԵԼ ՆԱԵՎ ԱՐԹՄՆԻ ԺԱՄԱՆԱԿ
 
Նա լուռ ներս եկավ և ասաց... աչքով.
-Այդ ես եմ՝ խի՜ղճըդ:
 
Նա եկավ այնպես, ինչպես գալիս է.
Ոչ թե տան դռնի՛ց, այլ լուսամուտի՜ց:
(Խիղճը երբևէ դռնից չի մտնում):
 
                   ԵՍ
 
Եկել ես՝ նստիր:
Ամենից հարմար աթոռը իմ տան
Այս Ճռճռանն է:
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Որովհետև նա իր ճռճռոցով
Հիշել է տալիս, որ դեռևըս կա՞մ:
 
                   ԵՍ
 
Ո՛չ: Որովհետև նա չի հասկանում,
Թե ի՞նչ բան է այդ «որովհետև»-ը,
Իսկ դու հենց լոկ այդ «որովհետև»-ն ես
Եվ ուրիշ ոչի՛նչ:
 
(Բաց պատուհանիցս ներս խուժեց Ավտոբուսը՝ Տրամվայի հետ և մի ճչացող Երեխայի ուղեկցությամբ, և իսկույն էլ դուրս թռավ բակին նայող պատշգամբիցս՝ Տրամվայը դեռ թողնելով սենյակիս մեջ, իսկ ճչացող Երեխային՝ պատուհանիս գոգին):
 
                   ԵՍ
 
Մի քիչ սպասիր,
Որ տրամվայն էլ դուրս թռչի.
Թե չէ քեզ վատ եմ լսում:
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Իսկ երեխային, շո՜ւտ արա, նե՛րս առ.
Չէ՞ որ այստեղ եմ ե՛ս, հասկանո՞ւմ ես:
 
                   ԵՍ
 
Երեխաների հարցում, դու գիտե՛ս,
Քո այստեղ լինելն ու չլինելը
Միշտ ավելորդ է եղել ինձ համար:
 
(Տրամվայն էլ դուրս սողաց պատշգամբիցս, իսկ ճչացող Երեխային տարավ Մայրը, որ դուրս պրծավ Հացի խանութից):
 
                   ԵՍ
 
Ինձ դու չես թողնում կարգին գործ անեմ:
Ասա՛, իմ վերջը ի՞նչ պիտի լինի:
Եվ ի՞նչ եմ դեռ ես.
Ինչ-որ մի քոսո՜տ վարչության անդամ
Եվ մինչև անգամ ո՛չ վարչության պետ:
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Ես մեղավոր չեմ, որ պատուհանըդ
Երկաթե ճաղեր կամ վանդակ չունի,
Ու ես կարող եմ ներս ու դուրս անել:
Երկաթե ճաղերն ու վանդակները
Լինում են, գիտե՛ս, և քնարաձև:
Ճաղե՜ր պատրաստիր,
Եվ... չեմ մտնի ներս.
Օ՜դ չեմ, որ մտնեմ ճաղերի միջով,
Մանավանդ օդն էլ հիմա համարյա
Զրկվել է ինձնից:
 
(Օդը շրխկոցով բացեց պատուհանիս օդանցքը՝ հիշեցնելով, որ ինքը քնած չէ և որ իր հետախուզությունը հիանալի է աշխատում):
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Հը՞, տեսա՞ր, չէ՞ որ ես ասում էի,
Որ հարկավոր է ճաղեր պատրաստել:
 
                   ԵՍ
 
Ի՜նքս եմ պատվերներ ընդունում, ի՜նքըս:
Իսկ դու չես թողնում՝ պատվեր կատարեմ:
 
(Նորից մի Ավտոբուս ներս ցատկեց և մի քանի վայրկյան կայանելով սենյակումս՝ քուռակի պես զռաց, ուղիղ ականջներիս տակ):
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Մեքենայական այս հաճախակի այցերը և այս
Մեքենայացված զռոցները քեզ
Մի՞թե ավելի քիչ են խանգարում,
Քան թե ես, այո՞:
 
                   ԵՍ
 
Ես ժամանակի սերմն ու ծնունդն եմ,
Զավակն օրերի:
Իսկ դու շարունակ քարոզ ես կարդում,
Աստվածաշնչյա՜ն հինավուրց քարոզ:
Եվ քո գրաբար խոսքերից արդեն փոշոտված եմ ես
Եվ որտեղ որ է ցեցոտվեմ պիտի:
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Բայց ինձ գցել են նույնիսկ շան առջև,
Եվ անգամ շո՜ւնը
Չի կարողացել ինձ ուտել, հաբա՜:
 
                   ԵՍ
 
Իսկ մարդիկ, կարծեմ, քեզ ուտում են հեշտ
Եվ լավ էլ մարսում:
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Բայց դու... մա՛րդ չես դու,
Թեպետ և ունես կաղապար մարդու:
 
                   ԵՍ
 
Իսկ քո կարծիքով ես... ի՞նչ աղբ եմ ես:
 
(Այս խոսքիս վրա խիղճս ցատկեց ճռճռան աթոռին, ինչպես դա լինում է վատ խաղացված լավ կատակերգության մեջ, և ձեռքը մեկնելով ինձ՝ ճռճռան աթոռից էլ ճռճռան ձայնով ոգեց).
 
                   ԽԻՂՃՍ
 
Դո՛ւ... գիտե՞ս, դու այն անքնությունն ես,
Որից խուսափել չեն կարողանում մինչև իսկ նրանք,
Որ ինձ ուտում են և լա՜վ էլ մարսում:
Չգիտե՞ս. դու այն նմանությունն ես,
Ինչից չի կարող խույս տալ զավակը,
Որ քանի գնում՝ այնքան ավելի
Նման է դառնում իր հորը, մորը,
Պապին կամ քեռուն,- այդ միևնույնն է:
Իսկ երկրագունդն էլ իր վրա չունի
Միջօրեական-հորիզոնական կոչված գծերը:
Մե՛նք, մե՜նք ենք քաշել այդ գիծ ու միծը,
Որ... չմոլորվենք:
Դո՛ւ... այդ գծե՜րն ես...
 
(Ուզեցի զարմանքս հայտնել, բայց նա շարունակեց՝ փչացած ձայնապնակի պես).
 
Դո՛ւ... բնավ դո՜ւ չես:
Դու պարզապես իմ հավատարմատար-դեսպանն ես միայն
Անիշխանության այն դղյակներում,
Որտեղ իշխում են
Ինձանից զրկված ու զերծվածները:
Դու, եթե կուզես, դու իմ լրտեսն ես չպարտավորված,
Չվարձակալված իմ գործակալը,
Անաշխատավարձ իմ թղթակիցը,
Իմ... անապակի ակնոցը նաև:
Դու, եթե կուզես, պատանդն ես նրա՜նց՝
Ինձանից զրկված ու զերծվածների՛,
Նրա՛նց պատանդն ես, ի՛մ ձեռքերի մեջ.
Թե քեզ սպանեմ՝
Նրանք կմեռնեն անծուխ-անժառանգ:
Դո՛ւ... դո՛ւ... դո՛ւ...
 
                   ԵՍ
 
Ե՛ս... ե՛ս...
 
(Ու բարկությունից այլևս բառ չգտա: Ամենադժվար բանը «ես» ասելն ու շարունակելն է: Ուստի ակամա «ես»-ը թողեցի ու բռնեցի «դու»-ն: Ու չնկատեցի, որ պատասխանիս մեջ ոչ մի նոր բան չասացի, այլ պարզապես Խղճիս ասածը շրջեցի իրեն վրա).
 
                   ԵՍ
 
Դո՛ւ... հենց դու ի՛նքդ ես... իմ գործակա՜լը...
Եվ իմ... լրտե՜սը...
Եվ իմ... ակնո՜ցը...
Դո՛ւ... դո՜ւ ես պատանդ իմ ձեռքերի մեջ.
Ուզեմ՝ կխեղդե՛մ... կփոխանակե՛մ... կծախե՛մ... կը՛... կը՛...
 
(Գոռացի և արթնացա, որովհետև՝ ինչպես քիչ հետո հասկացա՝ սենյակս էր մտել ու խրխնջում էր այս անգամ ոչ թե Ավտոբուսը, այլ դռանս էլեկտրական զանգը: Դեռ դուռը չբացած՝ կռահեցի, որ եկել են կանչելու... վարչության նիստի. կարևոր հանձնարարություն են տալու...):

08.XII.1962թ.
Երևան