Րաֆֆի Դավիթ-բեկ Երկրորդ գիրք (Ժ)

Կեսօրին բավական անցել էր արդեն։ Ծառերի ստվերները դարձել էին դեպի արևելք։ Սիկոն, մեծ պարոնի հովվապետը, իր երկայն ցուպը նեցուկ տված նույնպես երկայն իրանին, անշարժ արձանի նման կանգնել էր մի բարձրավանդակի վրա և այնտեղից արծվի աչքերով նայում էր դեպի հեռուն, ուր ուխտավորների բազմությունը դեռ ամբոխվում էր, դեռ խլրտվում էր մատուռի շուրջը։ Կարծես, այդ հեռավորությունից նա որոշում էր բոլոր անձնավորությունները,

ճանաչում էր բոլոր երեսները, ամեն մեկի հետ խոսում էր, և ամենին ողջունում էր, ասելով․ «Ողորմած կենա․․․»։ Այդ բարեպաշտական տեսարանը այն աստիճան գրավել էր ջերմեռանդ հովվին, որ նա ամենևին չէր նկատում իր սիրելի ոչխարներին, որոնք նրա շուրջը սփռված, մեծ ախորժակով արածում էին։ Նա տեսավ մեկին, որ ձորի միջով անցնում էր։
— Դավիթ, Դավիթ, — գոչեց նա այնպիսի մի ձգական ձայնով, կարծես նրա ձայնը հազարավոր հնչյունների բաժանվելով, մինը մյուսին առաջ մղեցին և հասան մինչև Դավթի ականջները, որ բավական հեռավորության վրա, ձորի միջով գնում էր։

Նա դարձավ դեպի կոչող ձայնը և տեսավ հովվապետին բարձրավանդակի վրա կանգնած։ Մի քանի վայրկյան մնաց իր տեղում անշարժ, դժվարանում էր վճռել, արդյոք գնա՞լ նրա մոտ, թե՞ շարունակել իր ճանապարհը, որի որ կողմ տանելն ինքն էլ չգիտեր։ Նա ուղղեց իր քայլերը դեպի հովվապետը։

— Որտե՞ղ ես սատանայի նման կորել այսօր, չես երևում, — հարցրեց Սիկոն իր սովորական քնքշությամբ, — առավոտից ես քեզ, եմ տեսել։

Բայց Դավթի վրդովված սրտին, նույն րոպեում հազիվ թե կարող էին որևիցե ուրախություն պատճառել իր բարեկամի քնքշությունները․ նա ոչինչ չպատասխանեց։

— Հասկանում եմ․․․ — շարունակեց հովվապետը խորհրդավոր ձայնով․ — գնացել էիր աղջիկներին մտիկ տալու, հա՞․․․ հասկանում եմ․․․ ես էլ քո հասակում աղջիկներից պոկ չէի գալիս․․․

— Ես ոչ մի տեղ չեմ գնացել, — պատասխանեց պատանին, և նստեց մի քարի վրա, այժմ միայն զգալով, որ սաստիկ հոգնած է։

Հովվապետը նույնպես նստեց նրա մոտ նույն քարի վրա։

— Ինչպե՞ս ոչ մի տեղ չես գնացել, — հարցրեց նա, — մի՞թե դու չգնացիր համբուրելու։

— Չգնացի, — պատասխանեց պատանին անուշադիր կերպով և սկսեց նայել բազմաթիվ կարմիր պողոճների վրա, որոնց սև բծերը ավելի էին հետաքրքրում նրան, քան հովվապետի հարցուփորձը։

— Դու չգնացի՞ր համբուրելու,-կրկնեց հովվապետը այժմ բավական բարկացած կերպով, — ուրեմն դու վրացու աստվածը, վրացու Հիսուս-Քրիստոսը, վրացու խաչն ու Ավետարանը, չե՞ս ընդունում։

Վերջին հարցերը շարժեցին պատանու ծիծաղը։
— Ընդունում եմ, — պատասխանեց նա․ — վրացու աստվածը, Հիսուն Քրիստոսը, խաչն ու Ավետարանը միևնույնն է, ինչ որ հայերինն է։

— Ինչպե՞ս թե միևնույնն է․ վրացու աստվածը ուրիշ է, հայինը ուրիշ է․ վրացու Քրիստոսը ուրիշ է, հայինը ուրիշ է։

— Վրացու աստվածը վրացի է, հայինը հայ է, — նրա խոսքը կտրեց պատանին ծիծաղելով։

— Ապա, ի՞նչ ես կարծում․ դրուստ այսպես է, — ասաց հովվապետը, զարմանալով պատանու լավ բացատրության վրա․ — վրացու աստվածը վրացի է, հայինը հայ է․ եթե չես հավատում, գնա մեր տերտերից հարցրու, նա էլ այդպես կասի։

— Գիտեմ, որ նա էլ այդպես կասի․․․-պատասխանեց պատանին, աշխատելով վերջ տալ հովվի աստվածաբանական քննություններին, որովհետև նրա ուշադրությունը դարձավ այդ րոպեում դեպի ձորը, որտեղից անց էին կենում մի խումբ աղջիկներ։ Նա վեր կացավ։

— Ո՞ւր ես գնում, — հարցրեց հովվապետը։

— Գնում եմ համբուրելու․․․ — ասաց պատանին ժպտելով, և աչքի տակով հետևելով աղջիկների խումբին։

Հովվապետը հալած յուղի տեղ ընդունելով պատանու խոսքը, և չհասկանալով նրա երկդիմի իմաստը, կարծեց, թե իրան արդեն հաջողվեցավ վրացու հավատքի բերել իր անհավատ օգնականին, և ֆանատիկոսի ուրախությամբ գրկելով նրան, ասաց․

— Գնա, զավակս, գնա՜, համբուրիր, ես այստեղ ոչխարները կպահեմ․ թե փող չունես, փող էլ կտամ քեզ․ մի զույգ մոմ առ, վառիր սեղանի վրա։

Այս ասելով, հովվապետը հանեց իր մախաղի միջից մի քանի սև փող և տվեց պատանուն։ Դավիթը շնորհակալությամբ ընդունեց փողը և դիմեց դեպի մատուռը։ Անցնելով ձորը, նա դուրս եկավ նեղ ճանապարհի վրա, որ տանում էր դեպի ուխտատեղը։ Ճանապարհի վրա ոչ ոք չկար․ նա տեսավ մի գոսացած մուրացկան, որ ծնկների ու ձեռքերի վրա սողալով, քարշ էր գալիս դեպի ուխտավորները։

— Ո՞ր կողմից, եղբայր, — հարցրեց նրանից պատանին։

— Քաղաքից, — պատասխանեց մուրացկանը և շարունակեց սողալ։

— Ինչո՞ւ այսպես ուշ, — հարցրեց պատանին, սաստիկ խղճահարությամբ։
— Այդ ոտներով շատ հեռու չես գնա, — ասաց մուրացկանը, ցույց տալով տախտակից շինված հողաթափերը, որ հագել էր ձեռքերի թաթերի վրա։

Պատանին ձգեց նրան հովվապետից ստացած սև փողերը և հեռացավ։ Նա դուրս եկավ դեպի մատուռը տանող նեղ ճանապարհից և մտավ այն ձորի մեջ, որ կողմից մի քանի րոպե առաջ անցավ աղջիկների խումբը։ Նրանք շատ չէին հեռացել․ ամեն մի ծաղիկ, ամեն մի թիթեռնիկ, ամեն մի վտակ իր պայծառ, ուրախաձայն հոսանքով գրավում էր, հրապուրում էր, նրանց իր մոտ էր կանչում։ Պատանին այժմ այնքան մոտացել էր, որ կարողանում էր հեռվից ճանաչել նրանց։ Թամարը Սալոմեի հետ առանձնացած, գնում էին բոլորովին բաժանված ամբողջ խմբից։ Պատանին, կարծես, լսում էր նրանց ձայնը և հասկանում էր նրանց խորհրդավոր քրթմնջոցը։ Բայց իսկապես նա ոչինչ չէր լսում․ միայն նրա սրտում խոսում էր Թամարի սերը։ Նա մտավ թուփերի մեջ, որ չնկատվի։ Սկսեց մի կողմից կամաց-կամաց հետևել նրանց։ Խիտ մացառների միջով անցքը բավական դժվարին էր։ Նա չէր նկարում, թե որպես պատառոտվում էր իր հագուստը․ նա չէր զգում, թե որպես թփերի փշոտ ոստերը զարկվում էին իր երեսին։ Նա երջանիկ էր և գոհ, որ գոնե հեռվից տեսնում է Թամարին։

Աղջիկների խումբը դիմում էր դեպի Կուրի ափը․ այդ ձորը տանում էր ուղիղ դեպի գետի կողմը։ Նրանք ցանկանում էին նայել հորդացած գետի վրա, ցանկանում էին տեսնել, թե որքան բարձրացել է այս տարի Կուրը։ Ի՞նչ զվարճություն էին գտնում հեղեղատի պղտոր ալիքների մեջ։ Պատանին, չդուրս գալով իր դարանից, շարունակում էր հետևել նրանց։

Այդ միջոցին մատուռի մոտ արդեն սկսվում էին մրցությունները։ Բազմությունը հավաքվել էր մի հարթ տափարակի վրա։ Դուրս էին բերել մեծ պարոնի և Արչիլ թավադի որդու խոյերը։

— Ետ քաշվեցեք, ետ քաշվեցեք, — ձայն էին տալիս բազմությանը։

Բազմությունը ետ քաշվեցավ և հարթ տափարակի վրա բացվեցավ հրապարակի նման մի տեղ։ Նրա միջնավայրում կանգնեցրել էին երկու խոյերը միմյանցից փոքր-ինչ հեռու։ Ազնվականները շրջապատել էին նրանց։ Բազմությունը հեռվից նայում էր։

Խոյերի աչքերը դեռ կապված էին։ Ծառաները բաց արին նրանց աչքերը, և երկու ախոյանները իսկույն տեսնելով միմյանց, արձակեցին մի խուլ, որոտաձայն մռնչյուն։ Մեծ պարոնը կանգնած էր իր խոյի կողմում, իսկ Արչիլ թավադի որդին կանգնած էր իր խոյի կողմում։ Նրանք չվստահելով ծառաների հմտության վրա, սկսեցին իրանք կարգադրություններ անել։ Խոյերը անհանգիստ կերպով տատանվում էին, այս կողմ և այն կողմ էին հարձակվում, աշխատելով իրենց շղթաները կտրել, որ պինդ բռնված էին ծառաների ձեռքում, բայց չէին կարողանում։ Այդ արգելքը ավելի զայրացրեց նրանց։
— Ես մոտ եմ բերում, Արչիլ, — ձայն տվեց մեծ պարոնը։

— Ես էլ մոտ կբերեմ, — պատասխանեց նա, — միայն կամաց-կամաց, չթողնեք, որ հարձակում գործե։

Յուրաքանչյուր կողմից խոյերին սկսեցին կամաց-կամաց մոտ տանել, մինչև բոլորովին հասան միմյանց։ Երկու ախոյանները նախ սկսեցին հոտոտել միմյանց, հետո մեծ պարոնի խոյը անցավ Արչիլի խոյի գավակի կողմը․ վերջինը անպատվություն համարելով այդ, իսկույն շուռ եկավ և իր եղջյուրով խթեց նրա կողքը։ Այդ սաստիկ կատաղեցրեց մեծ պարոնի խոյին, որ նույն կերպով պատասխանեց նրան։

— Այժմ ետ քաշեցեք, — ձայն տվեց մեծ պարոնը, ինքը բռնելով իր խոյի շղթայից և մի քանի քայլ հեռացնելով։

Արչիլը նույնպես ետ տարավ իր խոյին։ Երկու ախոյանները կանգնած էին միմյանց հանդեպ, տասն քայլ հեռավորության վրա։ Նրանք այն աստիճան զայրացած էին, որ այժմ կարելի է նրանց շղթաները բաց անել, ազատ թողնել, որ հարձակումներ գործեն։

Առաջին հարձակումը թույլ էր։ Նրանցից հետո իրանք՝ խոյերը հետ-հետ քաշվեցան և, ռումբի արագությամբ վազելով միմյանց վրա, գլուխ գլխի և եղջյուր եղջյուրի զարկեցին։ Չորս կողմից լսվում էին քաջալերական ձայներ։ — Ա՛յ, ղոչաղ, այ, ղոչաղ, ասում էր մեծ պարոնը իր խոյին։ Նույն խրախույսներով ոգևորում էր Արչիլը իր խոյին։

Խոյերը կրկին հետ-հետ քաշվեցան, և այժմ ավելի լայն տարածության վրա կանգնելով, կրկին մի ավելի սաստիկ հարձակում գործեցին, ճակատ ճակատի զարկելով։ Եթե քար լիներ նրանց գլուխների փոխարեն, կարող էր իսկույն փշրվել, բայց նրանք,

կարծես, ամենևին ցավ չզգալով, շուտով բաժանվեցան նոր հարձակում գործելու համար։
— Մերը կհաղթե, — ասաց տիրուհին մեծ պարոնին, — Արչիլի խոյը այս անգամ փոքր էր մնում, որ պիտի ցած գլորվեր։

— Այդ ձեր աչքերին այնպես երևաց, տիրուհի, — պատասխանեց Արչիլը, որ ավելի էր կատաղած, քան թե իր խոյը, — շուտով կտեսնենք, թե որը կհաղթե։

Այդ միջոցին խոյերը կատարեցին երրորդ հարձակումը և այնուհետև նաղդաները սկսեցին ավելի արագ և շուտ-շուտ կրկնվել։ Բայց երկու անասուններն ևս դեռ մնում էին անպարտելի։ Նրանք այժմ ավելի հեռանում էին միմյանցից, որպեսզի իրանց հարձակման թափը ավելի ուժգին, ավելի սաստիկ և ավելի սարսափելի լինի։

Բայց բազմության ուշադրությունը այժմ դարձավ դեպի մի ուրիշ կողմ։ Գետի եղերքից լսելի եղան խառնաձայն աղաղակներ․ «Խեղդվեցա՛վ․․․ խեղդվեցա՛վ»․․․ — գոչում էին հեռվից։

— Ո՞վ էլ կուզի, թող խեղդվի, ես պիտի վերջացնեմ կռիվը, — ասաց մեծ պարոնը, նորից խրախույսներ տալով իր խոյին։

Բազմությունը սկսեց վազել դեպի գետի կողմը։ Բայց ազնվականները դեռ շրջապատել էին խոյերին և անհամբերությամբ սպասում էին կռվի վախճանին։

«Խեղդվեցա՛վ․․․ Թամարը խեղդվեցա՛վ»․․․-այժմ սկսեց պարզ լսելի լինել։

— Վա՛յ, սև հագնեմ․․․ Թամա՛րը․․․ — գոչեց տիրուհին, վազ տալով դեպի գետի կողմը։

Մի քանի քայլ հեռանալով, նրա ծնկները թուլացան և ընկավ գետնի վրա։ Բոլոր տիկինները, նրան նույն դրության մեջ թողնելով, շտապեցին դեպի գետեզրը։ Այժմ մեծ պարոնն էլ Արչիլի ու մյուս ազնվականների հետ փութացին օգնության հասնելու։

Գետը կատաղած էր։ Հարյուրավոր մերկ մարդիկ լողում էին պղտոր ալիքների մեջ և որոնում էին անբախտ աղջկա դիակը։ Ազնվականները ապշած, սարսափած, չգիտեին, թե ի՞նչ պետք էր անել։ Լևան թավադի որդին երեխայի նման լաց էր լինում։ Թամարի խորթ մայրը անիծում էր «անզգամին»։ Պառավ իշխանուհին աղոթում էր։ Մեծ պարոնը իր ձեռքի գավազանով ծեծում էր գյուղացիներին, հայհոյանքներ էր արձակում, հրամայելով, որ ջուրը
մտնեն, թեև առանց նրա հրամանին ևս հարյուրավոր մարդիկ ջրի մեջ էին։ Այնքան ազնվականներից միայն Արչիլը, ուշադրություն չդարձնելով իր կնոջ՝ Մելանիայի աղաչանքին, մերկացավ և նետվեցավ գետի մեջ, գուցե կարող լիներ ազատել խեղդվողին։

Թամարի հետ զբոսնող օրիորդներից մի քանիսը ուշաթափ էին եղած, և ընկել էին այստեղ ու այնտեղ, իսկ մի քանիսը, որ ավելի պինդ սիրտ ունեին, վազելով հասան ազնվականների մոտ, և արտասուքը աչքերում պատմում էին, թե որտեղից և ինչպես նա ընկավ գետը։ Բոլորը շվարած լսում էին։ Ափերից բազմությունը գոռում, գոչում էր, ձայն էր տալիս լուղորդներին, հասկացնելով, թե գետի որ կողմերում պետք էր որոնել։ Ոմանք ջրասույզ շների նման սկում էին, ջրի տակն էին մտնում, ոմանք տարվում էին սրընթաց հոսանքի հետ։

Այդ ընդհանուր սոսկումի և իրարանցման րոպեում, մեծ եղավ բոլորի զարմանքը, երբ տեսան մի լուղորդ, ջրի տակից դուրս գալով, իր հետ բերում էր մի դիակ։ Նա մի ձեռքով կոհակների հետ կռվելով, մյուսով բռնած ուներ դիակը, աշխատում էր մոտենալ ափին։ Այդ միջոցին ալիքների մի նոր հորձանք, ուժգին վրա տալով, երկուսին էլ տարավ դեպի հատակը։ Մի քանի վայրկյանից հետո կրկին հայտնվեցավ նա ջրի երեսին, դիակը բռնած ունենալով ձեռքին։ Ամեն կողմից լսելի եղան ցնծության աղաղակներ։ Մյուս լուղորդները շտապեցին նրան օգնության հասնել։ Բայց մինչև նրանց հասնելը, նա դուրս եկավ ափի մոտ և անշնչացած մարմինը դրեց ցամաքի վրա։

— Կեցցե՛ Դավիթը, կեցցե՛․․․ — գոռաց ամբողջ բազմությունը։