Նամուս Առաջին մաս գլուխ 13

Վիրավորված սրտով, փշրված հույսերով Սեյրանը բաժանվելով Սուսանից, տուն չվերադարձավ։ Նա դժվարությամբ բարձրացավ պարսպի վրա, ցած իջավ սանդուղքով դեպի իրանց բակը, սանդուղքը կրկին դրեց յուր առաջվա տեղը, դուրս եկավ փողոց։ Գիշերից բավական անցել էր, փողոցներում ոչ ոք չէր երևում ։ Սեյրանը քայլերն ուղղեց դեպի ներքին փողոցը։ Նա գնում էր գլխակոր, թույլ ու անհաստատ քայլերով, անգիտակցաբար, առանց ինքն իրան հարցնելու, թե ո՛ւր է գնում և ինչո՛ւ է գնում։ Ուրեմն այդպես, Սուսանին նրա ձեռից խլում են և տալիս են Քյոչարանց Ռուստամին, այն «սև երես», «այբեժառ», «սատանայի կերպարանք ունեցող» Ռուստամին։ Իսկ Սուսա՞նը։ Նա էլ հոժար է գնալու, նա վախենում է Սեյրանի հետ փախչելուց։ Դատարկ բան է, նա սուտ է ասում, թե յուր ծնողների նամուսն է պահում։ Ո՛չ, նա չի սիրում Սեյրանին, չի սիրում․ եթե սիրեր, ուրախությամբ ձեռը կտար նրան և կասեր․ «ա՛ռ, տար ինձ, Սեյրան, ուր որ ուզում ես, ես քոնն եմ, ես ոչ ոքից չեմ վախենում»։ Քի՛չ են պատահել այդպիսի բաներ, քիչ է պատահել, որ տղան աղջկան փախցնի նրա ծնողներից։ Քարասիրտ աղջիկ, դու հոգի չունիս, սիրտ չունիս, չես իմանում, թե Սեյրանը ինչքան է չարչարվում քեզ համար։ Չէ՛, եթե դու իմանայիր, այդպիսի պատասխան չէիր տալ։ Դու կընկնեիր Սեյրանի գիրկը, լաց կլինեիր, արտասուքով կողողեիր նրա ձեռները, կաղաչեիր, կպաղատեիր, որ քեզ ազատի քո հոր ճանկերից։ Ախ, Սուսան, Սուսան, այս ի՛նչ օրի հասցրիր Սեյրանին․ ուրեմն դու մոռացա՞ր այն գիշերվա խոսքերդ․ «Սեյրան, ես քեզ սիրում եմ և հավիտյան չեմ մոռանալ»։ Որտե՞ղ մնաց քո այդ սերը, հիմա ինչո՞ւ Սեյրանի վիզը կտրեցիր և գիշերվա կիսին գցեցիր փողոցները։ — Ո՞ւր եմ գնում և ինչո՞ւ, խելքս կարծես տեղը չի, — արտասանեց հանկարծ Սեյրանը, ընդհատելով յուր մտածմունքները։

Նա փողոցի մեջտեղում կանգ առավ և նայեց յուր չորս կողմը։ Ոչ ոք և ոչինչ չկար, բացի գիշերային խավարից։ Մի քանի վայրկյան նա մնաց կանգնած, հետո դարձյալ շարունակեց յուր ճանապարհը։ Ինչե՜ր է մտածում նա, հը՞մ, մի՞թե Սուսանը կարող է մոռանալ Սեյրանին, մի՞թե չի սիրում։ «Հապա ինչո՞ւ է այդ օրն ընկել, այդպես լղարել, մաշվել»։ Ո՞րտեղ է այն առաջվա Սուսանը։ Նա չկա, նրա միայն կմախքն է մնացել։ Ա՜խ, տեր աստված, ինչպես է փոխվել խեղճ աղջիկը այս երեք ամսվա մեջ։ Աչքերը փոսերի մեջ են թաղվել ու պլոզվել, այն առաջվա կարմիր թշերը նարնջի պես դեղնել են, այն առողջ մարմինը հալվել է, փորը մեջքին է կպել, վիզը բարակել է։ Չէ՛, չէ՛, Սեյրանը չարաչար սխալվում է, Սուսանը նրան սիրում է և սերն է, որ խեղճ աղջկան այդքան փոխել է։ Բայց ի՞նչ սեր է այդ, որ չի կարողանում հաղթել ուրիշ մնացյալ զգացմունքներին, — ծնողական սիրուն․ ինչո՞ւ Սուսանը այնքան կամքի ուժ չունի, որ ոտնակոխ անելով հասարակական կարծիքը, արհամարհելով ավանդական նախապաշարմունքները, ընկնի յուր սիրեկանի գիրկը և վայելի այն երջանիկ օրերը, որ շատ քիչ մահկանացուներին է վիճակված այս անցավոր աշխարհում։ «Փախչե՞լ, փախցնե՞լ, հըմ ի՞նչ եմ ասում, ի՞նչ եմ դուրս տալիս, փախցնե՞լ։ Մի հարցնող լինի, ո՞ւր կարող եմ ես նրան փախցնել և ինչպե՞ս։ Ոչ փող ունիմ, ոչ էլ մի արհեստ գիտեմ, որ կարողանամ պահել թե՛ նրան և թե՛ ինձ։ Ինչ անխելքություն, ինչո՞ւ ես արհեստ չսովորեցի, որ այսօրվա օրը ինձ հարկավոր է գալիս։ էհ, դրա մասին այժմ ուշ է մտածել»։ Այո, ուշ է, ո՞ւր գնա այժմ Սեյրանր, տեր աստված, ի՛նչ անի, ո՞ւմը գանգատվի։ Մի՞թե գնա հոր առաջ չոքի, մեղա գա, աղաչի, պաղատի, որ նա մի կերպ Բարխուդարի հետ հաշտվի։ Հը՛ը, ի՞նչ կլսի Հայրապետը յուր որդու խոսքը։ Ասենք թե, նրան խղճալով, լսեց էլ, մի՞թե խեղճ մարդը կարող է այսուհետև մի բան անել։ «Առանց ինձ էլ, նա երեք ամիս է, որ ամեն կերպ աշխատում էի հաշտվելու։ Բայց ի՞նչ արավ։ Բարխուդա՜րը։ Օօօ, Բարխուդարը գազան է, նրան մոտենալ չի կարելի, թեկուզ աշխարհը տակնուվրա լինի — նա յուր թքածը լիզող մարդ չի։ Քանի պարիսպը չկար, Սեյրանը հույս ուներ, իսկ այժմ շինվեց այն և մինչև հավիտյան կմնա նրա ու Բարխուդարի մեջ, ինչպես մի անհաղթելի խոչընդոտ բարեկամության։ Ի՞նչ, ի՞նչ ասաց,

Բարխուդարը յուր ասածի մարդ է, թքածը լիզողը չի՞, հաստատ կամք ունի՞։ Չէ, հապա ութ-ինը տարի սրանից առաջ նրա տված խոսքը։ Այդ է մի՞թե նրա հաստատակամությունը, այդպե՞ս է կատարում նա յուր տված խոստումը։ Պարծենկոտ մարդ, ինչո՞ւ մոռացար քո խոսքը, այդ մի՞թե անազնվություն չէ»։

Սեյրանը կրկին կանգ առավ և մի քանի վայրկյան նայեց յուր չորս կողմը։ Հետո դարձյալ շարունակեց յուր ճանապարհը և կրկին սկսեց մտածել ու ինքն իրան խոսել․ «Տեր աստված, տեր աստված, ինչե՞ր եմ դուրս տալիս, ո՞վ է Բարխուդարը, ի՞նչ եմ պահանջում ես նրանից։ Չէ՞ որ նա հայր է, այն էլ հին, վաթսուն տարեկան մարդ․ միթե՞ ես լինեի նրա տեղը, ուրիշ կերպ կվարվեի։ Չեմ կարծում։ Նա ասում է «նամուսս չի վերցնիլ, որ աղջիկս մի տղայի հետ գիշերները սովբաթ անի, մարդիկ թքով կհանեն աչքս»։ Ճշմարիտ է, որ «մարդիկ թքով նրա աչքը կհանեն»։ Մարդիկ, մարդիկ, դուք, օ՜օ՜օ, դուք պատրաստ եք ամեն մի վայրկյան, ամեն մի քայլափոխում մրոտել, ցեխ քսել ուրիշների երեսին և այդ ձեզ բավականություն է պատճառում։ Ուրիշների կեղտոտությունը ձեզ ուրախություն է պատճառում, որովհետև քաջություն է տալիս ներողամտությամբ վերաբերվելու ձեր սեփական կեղտոտություններին։ Բարխուդարը մինչև հիմա իրան ձեր կեղտից ազատ պահելու համար ձեզանից հեռու է ապրել, չի խառնվել ձեզ հետ, և դուք, այդ տեսնելով, իհարկե, նրա հպարտությունը տանել չէիք կարող։ Դուք գիշեր ու ցերեկ մտածում էիք, թե ինչպես անեք, որ մի արատ գտնեք նրա կյանքում, որպեսզի նրան ձեզ հետ հավասարացնեք։ Աշխատեցիք և ձեզ հաջողվեց գտնելու։ Դուք լուն ուղտ շինեցիք։ Բայց, տեր աստված, ո՞վ, ո՞վ․․․»։

Սեյրանը այստեղ հանկարծ երկու ձեռներով մի հարված տվավ գլխին և մնաց մեխված փողոցի մեջտեղում։ Կար մի կետ, մի նշանավոր խնդիր, որի մասին նա մինչև այդ ժամանակ չէր մտածել և չէր էլ հիշում մինչև անգամ։ Բայց ահա նույն վայրկյանին, երբ նա անիծում էր մարդկանց, նույն վայրկյանին այդ խնդիրը ծագեց նրա գլխում։ Սեյրանը սկսեց ուժ տալ յուր հիշողության մի ինչ-որ բան մտաբերելու։ Մի քանի րոպե մնաց այդ դրության մեջ։ Ստեպ-ստեպ

նա գլուխը բարձրացնում էր և, ձեռները օդի մեջ տարածելով, կրկնում, «ո՞վ, ո՞վ լինի, ո՞վ լինի»։ Հանկարծ նա ձեռները կրկին խփեց գլխին և սկսեց ինքն իրան խոսել այնքան բարձր ձայնով, որ եթե մեկը քսան քայլ նրանից հեռու լիներ կանգնած, հեշտությամբ կարող էր լսել և հասկանալ նրա խոսածը։

«Վա՛յ իմ գլխին, ինչո՞ւ եմ ապրում, էլ ինչ երեսով եմ ուրիշներին մեղադրում, քանի որ ես անպիտան եմ և միակ մեղավորը, — ասում էր նա, գլխի մազերը փետտելով և շրթունքները կրծոտելով։ Լեզու, քեզ ստեղծողին ինչ ասեմ, պիտի չորանայիր, տակհան լինեիր ինչպես մի փայտի կտոր, որ այն օրը ջահելների մեջ չխոսեիր․ Սեյրան, աստված քո բողազդ կապեր, որ այն սևացած օրը, սրանից երեք ամիս առաջ, ընկերներիդ հետ քեֆ անելիս, այն լեղին չլակեիր։ Ինչ արի ես, ինչ արի, իմ ձեռքով տունս քանդեցի։ Կե՛ր, կե՛ր, Սեյրան, հախդ է․․․ բայց, տեր աստված, ախար չէ՞ որ ես ուրիշ կերպ եմ ասել, չէ՞ որ ես միայն ասացի․ «շուտով ես էլ եմ պսակվելու Քյոխանց Բարխուդարի աղջկա հետ»։ էհ, հերիք էր, հերիք էր, չար լեզուների համար հենց այսքանն էլ բավական էր, ճոթը տվի նրանց ձեռը, և ահա նրանք մի մեծ կծիկ են փաթաթել։ Ի՞նչ անեմ հիմա, ի՞նչ կարող եմ անել։ Ոչինչ, ուշ է, անցյալը չի կարելի հետ բերել․․․»։

Սեյրանը շվարված հայացքը խավարի մեջ ձգեց յուր չորս կողմ։ Նա բավական հեռացել էր իրանց արվարձանից և այժմ գտնվում էր ներքին փողոցներից մեկի ծայրում, ուր քաղաքի հին եկեղեցին էր գտնվում։ Այստեղ ոչ ոք չկար․ նա մոտեցավ պատին, մի բավական մեծ քար շուռ տվավ և նստեց նրա վրա։

Պարզ երկնքում աստղերը փայլում էին։ Սեյրանը բարձրացրեց յուր գլուխը և սկսեց նայել երկնքին։ Ինչե՜ր էին անցնում այս րոպեին նրա գլխով։ Բուռն զգացմունքների ճնշման ներքո նրա միտքը երերում էր, ինչպես մի փոքրիկ մակույկ լայնատարած ծովի ալիքների մեջ։ Ծնողներից անարգված, սիրելիից մերժված պատանին այնքան վշտացած էր կյանքից, որ նա յուր գոյության համար չէր տեսնում ոչ մի հենարան։ Մի ահագին ծանրություն ճնշում էր նրա սիրտը, և նա ուժ էր անում ազատվելու այդ ծանրությունից, բայց իզուր։ Որպեսզի գեթ մի քանի րոպե փարատի յուր դառն մտածմունքները, Սեյրանը սկսեց երգել մի

ինչ-որ ժողովրդական երգ։ Նա սկսեց ուրախ երգ, բայց մի քանի բառեր չարտասանած, եղանակը փոխվեց, և թույլ ու հազիվ լսելի ձայնով սկսեց մտմտալ խիստ տխուր մի եղանակ։ Մի քանի րոպե մտմտալուց հետո նա ճակատը սեղմեց երկու ձեռներով և հայացքը բևեռեց գետնին։

— Չէ, չէ, ո՞վ է ասում, որ ես կորած, փչացած եմ, — արտասանեց Սեյրանը, հանկարծ ձեռները ճակատից հեռացնելով։ — Սուտ է, ես դեռ կենդանի եմ, ո՛վ է ասում, թե Սուսանը ձեռիցս դուրս եկավ, այդ էլ սուտ է։ Կտանջվեմ, կչարչարվեմ, ոտաբաց, գլխաբաց չոլերը կընկնեմ, բայց չեմ թողնի, որ իմ սիրականին իմ ձեռքից խլեն, և նա էլ ո՛վ, հըմ․ Քյոչարանց Ռուստամը։ Հողը գլխիդ, Սեյրան, բաս դու մարդ չե՛ս, բաս քո նամուսը շները կերել են․․․

Նա կրկին գլուխը բարձրացրեց, նայեց այս կողմ, այն կողմ և կրկին ձեռը դրավ ճակատին։

— Գլուխս, կարծես, տաք ջրի մեջ խաշվում է, ճակատիս թելերը տրաքվում են։ Ինչպես եմ դողում, այդ ինչի՞ցն է, տեր աստված։ Ցուրտ էլ չի, որ ասեմ, թե մրսում եմ։ Ճակատս, ճակատս այրվում է։ Իսկ սիրտս, օօօ՜, նա մորթված ծտի պես թրթռում է, կարծես, ուժ է անում, որ դուրս գա կրծքիս տակից։

Նա ձեռը դրավ ձախ կողքին։

Զարմանալի բան, հենց միևնույն երեկո, երբ Սեյրանը Սուսանի հետ ուրախ-ուրախ խոսում էր, էլի թրթռում էր նրա սիրտը։ Ինչո՞ւ, այն ժամանակ հո այս ցավերը չուներ։ Բայց ոչ, այն ժամանակվա թրթռոցն ուրիշ էր և այսպես չէր թրթռում, չէր նեղացնում, տանջում նրա հոգին, ինչպես այժմ։ Ո՛չ, այն ժամանակ նրա համար քաղցր, դուրեկան էր այս թրթռոցը, իսկ հիմա․․․ օօ՛օ․․․ կարծես թե միևնույն սիրտը չէ։

Սեյրանը նայեց երկնքին։ Երկինքն էլ, աստղերն էլ, ամենն էլ փոխվել են նրա աչքում։ Ախ, ինչպես այն երեկո ուրախ-ուրախ ծիծաղում էին նրա երեսին այս աստղերը, իսկ հիմա որքան թթված դեմքով են նայում նրա վրա։ Մի՞թե նրանք էլ ծաղրում են Սեյրանին։

Խավարի միջից մի թույլ ձայն հասավ Սեյրանի ականջներին, և նրա մտածմունքները փարատեց։ Փողոցի մյուս անկյունից էր լսվում այն ձայնը։ Այդ թառի մեղմ հնչյուններ էին, որոնք պարսկական երգչի հանդարտ կլկլոցների հետ խավար մթնոլորտի մեջ տարածվելով, հասնում էին Սեյրանին։ Որտե՛ղ է այդ ուրախությունը, ի՞նչպիսի բան է։ Որտեղ որ է, թառը մոտ տեղումն են ածում, բայց ձայնը, կարծես, խեղդված է և գետնի տակից է դուրս գալիս։

Սեյրանը բարձրացավ տեղից և դիմեց դեպի այն կողմ, որտեղից գալիս էր երաժշտության ձայնը։ Այս ու այն կողմ նայելով, նա հասավ փողոցի հանդիպակաց անկյունը։ Այստեղ նրա հայացքը ընկավ դեմուդեմ շինության ներքին հարկում գտնվող մի ցած նկուղի վրա։ Սեյրանը նկատեց, որ նկուղի փոքրիկ պատուհանից դուրս են թափվում աղոտ լուսո ճառագայթներ։ Սա գինետուն էր, անշուշտ երաժշտության ձայնը այստեղից էր դուրս գալիս։ Իրավ որ, նա որքան մոտենում էր գինետան, այնքան երաժշտության ձայնը զորեղանում էր։ Վերջապես Սեյրանը բոլորովին մոտեցավ և կռացած սկսեց զգուշությամբ պատուհանից դեպի ներս նայել։ Այս միջոցին երաժշտությունը դադարեց։ Բարձրացավ գոռում, գոչում, աղաղակ։

— Ադա հուռռա՜։

— Ադա հուռռա, հափ-հափ․․․

— Կոճերի կենացը։

— Կոնծեցե՛ք։

— Թամրազ, մի բաժակ էլ էն Մադրասի գինուց ածի։ Հափ-հափ հուռ․․․

— Խամուշ, խոսքը թամադինն է։

Մի քանի վայրկյան աղմուկը դադարեց։ Սեյրանը պատուհանից նկատեց, որ ներսում սեղանի շուրջը նստած երիտասարդներից մեկը բարձրացավ ոտքի վրա, մի բաժակ գինի ձեռում պահած։

— Թամադան է, տեսնենք ի՞նչ է խոսելու, — մտածեց Սեյրանը և ականջը սեղմեց պատուհանի ճեղքին։

— Տղերք, ես մեռնեմ լոթիանա, էս թասն էլ խմենք մեր էն ջահիլի կենացը, որը ինքն էստեղ չի, ամա սիրտը էստեղ է, հափ-հափ։
— Սուս, աղա թամադա, ամոթ չիլի հարցնիլը, էդ ի՞նչ ջահիլ է։

— Կուժ ծախողի տղան։

— Սեյրանը՞։

— Հա։

— Ես էնենց նամարդ, բենամուս ջահիլի կենացը չեմ խմիլ, որ սապունած թոկ էլ գցես վզովս։

— Պատճա՞ ռը։

— Պատճառը, որ նա մեր անունը խայտառակեց։

— Ինչո՞վ խայտառակեց։

— Հարսնացվին ձեռքից առնում են, հայասզի պես աչքերը բաց, սուս է արել։

— Ես էլ ասեմ ինչ է ասում, կոնծի՛ր, այ բոշբողազ աա՛, հըմ, կթողնենք իսկի մեր ընկերոջ ձեռքից աղջիկ առնե՞ն, Սեյրանի կենացը, հափ-հափ, հուռռա՜։

— Ադա հուռռա՜, — կրկնեցին բոլոր հանդիսականները, բարձրացնելով մի խառն աղմուկ։

Երաժշտությունը կրկին սկսվեց։

Սեյրանը հեռացավ պատուհանից, դիմեց գինետան դռներին և սկսեց ծեծել դռները։

Մի րոպեից հետո դռները բացվեցին, և նա անմիջապես ներս մտավ։

Մինչ Սեյրանը յուր մտածմունքների մեջ գիշերվա կեսին թափառում էր փողոցներում, Սուսանը ևս մտածում էր։ Բաժանվելով Սեյրանից, նա մոտեցավ օջախին, ուր կաթսայի մեջ եռում էր ջուրը, որով նա պիտի ափսեները լվանար։ Նա կաթսան վերցրեց, դրավ գետնին և, նրա մոտ սփռելով մի ոչխարի մորթի, նստեց ու սկսեց յուր գործը։

«Նա չի հավատում, որ ես նրան սիրում եմ, — մտածում էր Սուսանը, ափսեները մի առ մի թողնելով ջրի մեջ։ — Չի հավատում, որ այսպես հալվելուս, մաշվելուս, այսքան տանջանքիս պատճառը ինքն է և միայն ինքը»։